Rezultatet e studimit të Albanian Conservative Institute
Një studim i publikuar së fundi nga Albanian Conservative Institute vë theksin tek burimet e paqëndrueshme financiare të ekonomisë shqiptare dhe burimet e paligjshme financiare. Për një ndryshim të kursit të strukturës ekonomike, studimi sygjeron ulje të taksave të prodhimit, më shumë hapësira të konkurencës dhe ndërprerje e lidhjeve me rrjetet kriminale.
Më poshtë studimi:
Në peizazhin e ekonomive evropiane në zhvillim, Shqipëria paraqet një paradoks mes qëndrueshmërisë së dukshme dhe brishtësisë së thellë. Ky studim zbulon një ekonomi gjithnjë e më të ngatërruar në rrjetën e aktiviteteve të paligjshme, veçanërisht trafikimit të drogës, e cila e ka transformuar ekonominë në atë që mund të përshkruhet vetëm si një narkoekonomi.
Studimi, i nxitur nga situata shqetësuese e ekonomisë shqiptare, synon të paraqesë një pasqyrë të plotë të ekonomisë dhe një vizion të ri me rekomandimet përkatëse të politikave që do ta shpëtojnë atë dhe do ta përgatisin vendin në integrimin e tij evropian.
Shqipëria e gjen veten në një katastrofë demografike, me gati 1,1 milion qytetarë që kanë ikur nga vendi, ligjërisht dhe ilegalisht, në zonën Shengen, sipas EUROSTAT. Ndërkohë, OKB-ja dhe organizata të tjera raportojnë se Shqipëria është e para në botë për nga rënia e natalitetit. Në gjysmën e parë të vitit 2025, rënia e lindjeve të reja ishte 6.5% krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar. Viti i kaluar shënoi një rënie prej 5% krahasuar me vitin 2023. Viti 2021 ishte viti i parë i regjistruar në të cilin numri i lindjeve vjetore (27,211) ishte më i ulët se numri i vdekjeve (30,507). Në gjysmën e parë të vitit 2025, përsëri ndryshimi natyror ishte negativ. Nga një nga popullatat më të reja në Evropë, Shqipëria po bëhet një komb në zhdukje, gjë që na shqetëson thellësisht si studiuesë.
Burime të respektuara, raporte ndërkombëtare dhe disa nga mediat më të mëdha vlerësojnë hyrjen e parave të paligjshme, rreth €1-4 miliardë në vit, ekuivalente me pothuajse 5-17% të PBB-së (agregat i raportit botëror te drogës, raporteve të tjera), duke mbështetur rritjen sipërfaqësore përmes larjes së parave në sektorë me kthim të lartë si ndërtimi, ndërkohë që sektorët kryesorë prodhues si industria dhe bujqësia vyshken nën neglizhencë. Ndërtimi është një sektor me kthim të lartë (15%-25% ROI), kjo është arsyeja pse paratë e paligjshme kanalizohen atje, krahasuar me bujqësinë ose industrinë, edhe pse i pari është një sektor me vlerë të ulët të shtuar, krahasuar me ato me vlerë të lartë të shtuar si prodhimi. Në vitin 2024, një fakt interesant është se kredia bankare për ndërtimin ishte vetëm për 22%, duke ngritur pyetjen se si u financua shumica e ndërtimeve. Sipas të dhënave të bankës qendrore, kredia e re për ndërtimin ishte 380 milionë euro dhe kredia e re për blerje banesash 467 milionë euro. Në total ky aktivitet ka marrë 847 milion euro financim nga bankat, ose vetëm 22% të vlerës që ka prodhuar.
Ky model, i varur nga rrjedhat e paqëndrueshme të parasë, është në thelb i paqëndrueshëm: Një ndërprerje e këtyre rrjedhave të paligjshme do të precipitonte një tkurrje të mprehtë, me PBB-në potencialisht duke rënë ndjeshëm dhe papunësinë duke u rritur në pak kohë, siç parashikohet nga simulimet tona ekonometrike bazuar në të dhënat nga INSTAT dhe Banka e Shqipërisë që mbulojnë periudhën 2010 deri në mesin e 2025.
Ndryshe nga dekada e fundit, kur kishte një neglizhencë të perceptuar në luftën kundër karteleve të drogës, së fundmi administrata Trump ka shpallur luftë të hapur ndaj tyre, dhe të gjitha qeverive që i mbështesin. Përveç kësaj, Bashkimi Evropian shpesh ka nxitur fuqishëm qeveritë brenda dhe jashtë BE-së për të luftuar aktivitetet kriminale dhe ndikimin e tyre në ekonomi. Nëse ekonomia shqiptare është vërtet masivisht e mbajtur nga paratë e paligjshme që hyjnë, atëherë ne po përballemi me një rrezik të madh për ekonominë tonë.
Provat janë bindëse dhe shumëplanëshe. Zgjerimi i PBB-së mesatarisht rreth 4% nga 2022 deri në 2024, i nxitur kryesisht nga ndërtimi (duke kontribuar 0.5-1.5 pika përqindje në vit) dhe shërbimet (1.8-3.2 pikë), sektorë që tani përbëjnë 11.92% dhe 48.69% të PBB-së respektivisht (INSTAT 2024). Megjithatë kjo fsheh një realitet të ashpër: Prodhimi industrial u tkurr me 7.73% në 2024, bujqësia me 2.70%, dhe produktiviteti i përgjithshëm ra me 1.2% në vit nga 2023 deri në 2025, pas një rikuperimi fillestar dhe të pritshëm pas COVID-it, edhe pse bujqësia mbetet një kontribues i rëndësishëm në PBB dhe punësim.
Agregatet monetare tregojnë një histori të ngjashme, M2 u zgjerua me 9.4% në fillim të 2025, i nxitur nga rritja 20% e kreditimit të orientuar drejt pasurive të paluajtshme, ndërkohë që vlerësimi 30% i lekut kundrejt euros (2015-2025, 2015 është viti kur filloi në masë kultivimi i kanabisit) sfidon themelet ekonomike (nuk ka rritje masive të remitancave aq të lartë sa ta justifikojë këtë, ndërsa vetëm turizmi nuk mjafton për të shpjeguar gjithë mbiçmimin e lekut), duke treguar pa dyshim hyrje të paligjshme të pa llogaritura, duke shtypur eksportet, ndërkohë që rrit deficitet tregtare, të cilat për mallrat arritën 25.3% të PBB-së në 2025 dhe në një trend përkeqësues. Eksportet, në tre vitet e fundit, kanë qenë në trend rënës, duke u tkurrur nga vitit në vit.
Vlerësimet ndërkombëtare konfirmojnë këtë shtrembërim: Shqipëria renditet si prodhuesi kryesor i kanabisit në Evropë dhe një qendër kyçe tranziti për kokainën (€2-3 miliardë, Europol 2024), me €500-700 milionë të larë përmes ndërtimit çdo vit (GI-TOC 2024). Për më tepër, jo vetëm kartelet latino-amerikane po investojnë në Shqipëri, por edhe krimi shqiptar është shumë aktiv në atë rajon.
Kjo rritje, megjithatë, nuk jep prosperitet të qëndrueshëm për qytetarët: Varfëria qëndron pranë 20% (Banka Botërore Prill 2025), me 44% që përballen me përjashtim social, dhe strehimi urban mbetet i papërballueshëm mes normave të zbrazëtisë 32.9-40%. Modeli ynë i autoregresionit vektorial (VAR) kuantifikon rrezikun: Një reduktim 30% i rrjedhave të paligjshme, një skenar i mundshëm nën mbikëqyrje
të intensifikuar nga BE dhe SHBA, do të tkurrte PBB-në dhe do të rriste papunësinë. Ndërkohë, sipas Tabelës së Rezultateve të Konvergjencës Ekonomike të OECD-së, Shqipëria renditet e fundit në klimën e biznesit dhe infrastrukturën, dhe e parafundit në produktivitet dhe transformim dixhital. Ajo ka rënë 11 pikë që nga viti 2016 në konvergjencën me BE-në.
Kjo varësi, jo vetëm që minon parimet e lirisë ekonomike dhe sovranitetit kombëtar, por edhe gërryen vetë strukturën e një sistemi të tregut të lirë. Rruga përpara e Shqipërisë kërkon reforma vendimtare: ulje të taksave për të lëshuar forcat prodhuese, shpërbërje të kontrolleve shtetërore të centralizuara që shtypin konkurrencën, dhe ndërprerje të lidhjeve me rrjetet kriminale përmes zbatimit rigoroz. Pa masa të tilla,
iluzioni i progresit do të thyhet, duke lënë një komb të prekshëm ndaj kolapsit. Raporte të besueshme për më tepër tregojnë ndikimin e këtij modeli ekonomik në demokracinë shqiptare, erozionin e standardeve, akumulimin e pushtetit dhe shtrembërimet elektorale. Parlamenti Evropian duhet të kushtëzojë integrimin e mëtejshëm me këto reforma thelbësore për të nxitur zhvillim të vërtetë, gjithëpërfshirës.
Gjetjet Kryesore
PBB & Rritja
• PBB: €24 miliardë (Banka Botërore, 2024).
• Rritja e PBB: ~4% (2022–2024), 3.4% në T1 2025 (INSTAT). Parashikimi: 3.8% (WIIW), 3.5%
(KE), 3.1–3.4% (BB). Tendencë rënieje për shkak të rënies së eksporteve, bujqësisë dhe
ngadalësimit të turizmit.
• Pesha e sektorëve (2024, INSTAT): Shërbimet 48.69%, Ndërtimi 11.92%, Industria 10.48% (nga
11.5%), Bujqësia 15.45% (nga 16.3%, dhe 20% disa vite më parë).
Rënia Sektoriale
• Industria: prodhimi -7.73% në 2024; -5.66% në T1 2025; manifaktura -7.5% në T1 2025.
• Bujqësia: -2.7% në 2024; -2.76% në T1 2025; 13 tremujorë radhazi me rënie që prej 2021. Punëson
~30% të fuqisë punëtore (300,000 persona).
• Rritja në 2025 mbështetur artificialisht nga: Administrata Publike (+19%), Pasuri të Paluajtshme
(+8%), Tregti/Transport/Turizëm (+2.1%).
Demografia
• Emigracion: 1.1 milion (40% e popullsisë) larguar që nga 2014 (EUROSTAT). 50,000 vetëm në
vitin 2024.
• Rënia e natalitetit: lindjet ranë -6.5% në gjysmën e parë të 2025, -5% në 2024; numri i vdekjeve ka
tejkaluar lindjet disa vite që nga 2021. Shqipëria renditet e para në botë për rënie të natalitetit.
• Politika qeveritare që nga 2021: import i fuqisë punëtore nga Azia & Afrika për të zëvendësuar shqiptarët.
Ekonomia e Paligjshme & Flukset Informale
• Flukset e paligjshme: €1–4 miliardë/vit (5–17% PBB, përafrim konservator).
• Kanabisi: €3–4 miliardë në vitet më të mira (15–20% PBB), sipas raporteve të mediave.
• Shqipëria i përmbush të gjithë elementët e përkufizimit të një narko ekonomie.
• Transit i kokainës: €2–3 miliardë.
• Pastrim parash në ndërtim: €500–700 milion/vit (GI-TOC, CityAM 2023).
• Ekonomia informale: 30–35% e PBB (€7–8mld); disa vlerësime 40%. Mesatarja e BE: 10%.
• Përdorues droge: Shqipëria me përdorimin më të lartë të kokainës në Europë (41% kundrejt 29%
mesatare BE); kanabis 56% (Agjencia Evropiane e Drogës).
Financat, Monedha & Tregtia
• Leku u mbiçmua ~30% kundrejt euros (2015–2025), pavarësisht nga themeli i dobët ekonomik.
• Flukset valutore: para të paligjshme identifikuar si faktor kyç; Banka e Shqipërisë ndërhyri me
€933m blerje valute në 2024, pa efekt, tregu total valutor ~$11mld.
• Deficiti tregtar (mallra): -25.3% PBB në 2025.
• Eksportet të ngrira: ~€4mld (UN Comtrade 2024), në rënie 3 vitet e fundit.
• Remitanca: €1.2mld/vit (~5% PBB, BoA 2024).
• Turizmi: 20–25% PBB, INSTAT 2024), ~10 milion turistë.
• Agregat monetar M2 +9.4% në fillim 2025; kreditimi +20% i përqendruar tek pasuritë e
paluajtshme.
Ndërtimi & Pasuritë e Paluajtshme
• Kredia për ndërtim: vetëm 22% e financuar nga bankat (€847m në 2024).
• Tiranë: 12 milion m² leje ndërtimi në 7 vite; 51,129 apartamente bosh (2023, trefishuar që nga
2018).
• Shkalla e boshatisjes: 32.9–40% (UNECE 2024).
• Dendësia e popullsisë: Tirana 20,000/km² (CO-Plan 2022), 4 herë mbi mesataren e BE.
• Ndotja e ajrit: 100,000 vdekje të parakohshme që nga 1990 (CO-Plan).
Varfëria & Pabarazia
• Varfëria: ~20% (Banka Botërore, Prill 2025).
• Rreziku i varfërisë/përjashtimit social: 42.1% (OKB 2024).
• Pagat: €838/muaj mesatarja (INSTAT T1 2025).
• Inflacioni: 3–4% (BoA 2024).
• Pabarazia: rritje e indeksit Gini, pasi përfitimet e flukseve të paligjshme shkojnë te elitat.
IHD & Klima e Investimeve
• IHD: €1.1mld (2024, BoA), €362m në T1 2025 (INSTAT).
• Përbërja: 29% pasuri të paluajtshme (T1 2025), 17% sektor financiar, 14% nxjerrës. Industria &
energjia në rënie.
• IHD në pasuri të paluajtshme: nga 5.7% (2014) → 29% (2025).
• Shqipëria ka normën më të ulët të rritjes së IHD-ve në rajon (Monitor 2024).
• Prokurimet publike: €1.2mld në vit, të kapura nga korrupsioni dhe klientelizmi (Departamenti i
Shtetit, 2024).
• PPP-të shtrembërojnë konkurrencën; të drejtat e pronës ende të pazgjidhura (tituj të mbivendosur).
Vlerësime Ndërkombëtare
• OECD Convergence Scoreboard (2025): Shqipëria e fundit për klimën e biznesit & infrastrukturë;
parafundit për produktivitet/dixhitalizim.
• Transparency International: vendi 98/180 (më i miri ishte 83 në 2016).
• BE & SHBA paralajmërojnë vazhdimisht për narko-ekonomi; media (Guardian, Economist, Proto
Thema) e etiketojnë Shqipërinë “narko-shteti i parë i Europës”.
Modeli Ekonometrik (2010–2025)
• Flukset e paligjshme shpjegojnë ~40% të luhatjeve të PBB.
• Skenarët e tronditjes (modeli VAR):
o -10% reduktim i flukseve → PBB -0.28%.
o -30% reduktim i flukseve → PBB -0.85%.
o -50% reduktim i flukseve → PBB -1.42%.
o -100% reduktim i flukseve → PBB -2.8%.
Ju mund të gjeni këtu studimin e plotë!
