Çështja e paraqitur para Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë (GJND) do të jetë më e madhja në historinë e saj dhe ka të ngjarë të ndihmojë vendet e cënueshme të luftojnë ndikimin shkatërrues të ngrohjes globale.
Pas vitesh lobimi nga kombet ishullore që kanë frikë se thjesht mund të zhduken nën ujërat në rritje të detit, Asambleja e Përgjithshme e OKB-së i kërkoi Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë vitin e kaluar një opinion mbi “detyrimet e shteteve në lidhje me ndryshimin e klimës”.
“Ne duam që gjykata të konfirmojë se sjellja që ka shkatërruar klimën është e paligjshme”, tha për Associated Press Margaretha Wewerinke-Singh, e cila drejton ekipin ligjor për kombin ishullor të Paqësorit, Vanuatu.
Në dekadën deri në vitin 2023, nivelet e deteve janë rritur me një mesatare globale prej rreth 4.3 centimetra, me pjesë të Paqësorit që janë rritur akoma më lart. Bota gjithashtu është ngrohur me 1.3 gradë Celsius që nga koha para-industriale për shkak të djegies së lëndëve djegëse fosile.
Vanuatu është një nga një grup shtetesh të vogla që kërkojnë ndërhyrje ligjore ndërkombëtare në krizën klimatike.
“Ne jetojmë në vijën e parë të ndikimit të ndryshimeve klimatike. Ne jemi dëshmitarë të shkatërrimit të tokave tona, mjeteve tona të jetesës, kulturës sonë dhe të drejtave tona njerëzore,” u shpreh përpara seancës i dërguari i Vanuatu për ndryshimet klimatike, Ralph Regenvanu.
Çdo vendim i gjykatës do të ishte këshillë jo detyruese dhe e paaftë për të detyruar drejtpërdrejt kombet e pasura të ndërmarrin veprime për të ndihmuar vendet në vështirësi. Megjithatë, do të ishte më shumë se thjesht një simbol i fuqishëm pasi mund të shërbente si bazë për veprime të tjera ligjore, duke përfshirë paditë e brendshme. Të dielën, përpara seancës dëgjimore, grupet e avokimit bashkuan organizata mjedisore nga e gjithë bota.
Muajin e kaluar në takimin vjetor të Kombeve të Bashkuara për klimën, vendet arritën së bashku një marrëveshje se si vendet e pasura mund të mbështesin vendet e varfra përballë katastrofave klimatike. Vendet e pasura kanë rënë dakord të grumbullojnë së bashku të paktën 280 miliardë euro në vit deri në vitin 2035, por totali është më pak se 1.2 trilion euro që ekspertët dhe vendet e kërcënuara thanë se nevojiten.
“Për brezin tonë dhe për ishujt e Paqësorit, kriza klimatike është një kërcënim ekzistencial. Është çështje mbijetese dhe ekonomitë më të mëdha në botë nuk po e marrin seriozisht këtë krizë. Ne kemi nevojë për GJND-në për të mbrojtur të drejtat e njerëzve në vijat e para”, tha Vishal Prasad, një nga Studentët e Ishujve të Paqësorit që luftojnë ndryshimet klimatike.
Çfarë do të diskutohet?
15 gjyqtarë nga e gjithë bota do të kërkojnë t’u përgjigjen dy pyetjeve: Çfarë janë të detyruara të bëjnë vendet sipas ligjit ndërkombëtar për të mbrojtur klimën dhe mjedisin nga emetimet e gazeve serrë të shkaktuara nga njeriu? Dhe cilat janë pasojat ligjore për qeveritë ku veprimet e tyre, apo mungesa e veprimit, kanë dëmtuar ndjeshëm klimën dhe mjedisin?
Pyetja e dytë i referohet veçanërisht “shteteve të vogla ishullore në zhvillim” që mund të goditen më së shumti nga ndryshimet klimatike dhe “anëtarët e brezit të tanishëm dhe të ardhshëm të prekur nga efektet negative të ndryshimeve klimatike”.
Çështja në GJND vjen pas një sërë vendimesh në mbarë botën që urdhërojnë qeveritë të bëjnë më shumë për të reduktuar emetimet e gazrave serrë.
Në maj, një gjykatë e OKB-së për ligjin detar tha se emetimet e karbonit kualifikohen si ndotje detare dhe vendet duhet të ndërmarrin hapa për t’u përshtatur dhe për të zbutur efektet e tyre negative.
Ky vendim erdhi një muaj pasi gjykata më e lartë evropiane për të drejtat e njeriut tha se vendet duhet të mbrojnë më mirë njerëzit e tyre nga pasojat e ndryshimeve klimatike, në një gjykim historik që mund të ketë implikime në të gjithë kontinentin.
Vendi pritës i GJND-së, Holanda, bëri histori kur një gjykatë vendosi në vitin 2015 se mbrojtja nga efektet potencialisht shkatërruese të ndryshimeve klimatike është një e drejtë e njeriut dhe se qeveria ka për detyrë të mbrojë qytetarët e saj. Vendimi u la në fuqi në vitin 2019 nga Gjykata e Lartë Holandeze.
