Shkencëtarët thonë se kanë gjetur ADN-në më të vjetër të njohur të Homo sapiens nga mbetjet njerëzore të gjetura në Evropë dhe informacioni po ndihmon për të zbuluar historinë e përbashkët të species sonë me Neandertalët.
Gjenomet e lashta të renditura nga 13 fragmente kockash të zbuluara në një shpellë nën një kështjellë mesjetare në Ranis, Gjermani, i përkisnin gjashtë individëve, duke përfshirë një nënë, vajzë dhe kushërinj të largët që jetonin në rajon rreth 45,000 vjet më parë, sipas studimit.
Gjenomet zbuluan gjurmë të prejardhjes nga Neandertalët. Studiuesit arritën në përfundimin se paraardhësit e këtyre njerëzve të hershëm që jetonin në Ranis dhe zonat përreth kishin të ngjarë të ndërvepronin dhe të kishin pasardhës me Neandertalët rreth 80 breza, ose 1500 vjet më parë,edhe pse ky ndërveprim mund të mos ketë ndodhur pikërisht në të njëjtin rajon.
Që nga renditja e parë e gjenomit të Neandertalit në vitin 2010, shkencëtarët kanë qenë të sigurt se njerëzit e hershëm u ndërthurën me Neandertalët, duke lënë një trashëgimi gjenetike që ende gjurmohet te njerëzit e sotëm.
Megjithatë, përcaktimi i saktë i kohës, shpeshtësisë dhe vendndodhjes së këtij momenti vendimtar dhe enigmatik në historinë njerëzore ka mbetur një sfidë. Studiuesit mendojnë se këto ndërveprime mes specieve mund të kenë ndodhur në Lindjen e Mesme, ku një valë Homo sapiens, në largimin e tyre nga Afrika, u përplas me Neandertalët, banorë të Euroazisë për 250,000 vjet.
Një studim më i gjerë mbi prejardhjen e Neandertalit, i botuar në revistën Science, që analizoi informacionin nga gjenomet e 59 njerëzve të lashtë dhe ato të 275 njerëzve të gjallë, vërtetoi afatin kohor më të saktë, duke gjetur se shumica e prejardhjes së Neandertalit tek njerëzit modernë mund t’i atribuohet një “periudhë e vetme, e përbashkët e zgjatur e rrjedhës së gjeneve”.
“Dallimet që ne imagjinonim midis këtyre grupeve të ishin shumë të mëdha, në fakt, ishin shumë të vogla, gjenetikisht. Ata duket se janë përzier me njëri-tjetrin për një periudhë të gjatë dhe kanë jetuar krah për krah për një periudhë të gjatë kohore”, shtoi ajo.
Studimi identifikoi një periudhë kyçe që filloi rreth 50,500 vjet më parë dhe përfundoi rreth 43,500 vjet më parë, pak para se Neandertalët të zhdukeshin nga të dhënat arkeologjike. Gjatë këtij intervali 7000-vjeçar, njerëzit e hershëm ndërvepruan me Neandertalët, krijuan lidhje dhe patën pasardhës në mënyrë të rregullt. Aktiviteti kulmoi rreth 47,000 vjet më parë, sipas gjetjeve të studimit.
Hulumtimi tregoi gjithashtu se si variante të caktuara gjenetike të trashëguara nga paraardhësit tanë neandertalë, të cilët përbëjnë midis 1% dhe 3% të gjenomave tona sot, ndryshonin me kalimin e kohës. Disa, si ato që lidhen me sistemin imunitar, ishin të dobishme për njerëzit pasi ata jetuan në epokën e fundit të akullit, kur temperaturat ishin shumë më të ftohta dhe ato vazhdojnë të japin përfitime edhe sot.
Të dy studimet i japin “besim thelbësor” kohës kur njerëzit dhe Neandertalët shkëmbyen gjenet, diçka që gjenetistët e përshkruajnë si introgresion, tha gjenetisti evolucionar Tony Capra, një profesor i epidemiologjisë dhe biostatistikës në Institutin e Shkencave Shëndetësore Llogaritëse Bakar në Universitetin e Kalifornisë, San Francisko.
“Të dhënat gjenetike nga kjo periudhë vendimtare në evolucionin tonë janë shumë të rralla,” tha Capra, i cili nuk ishte i përfshirë në hulumtim. “Këto studime nënvizojnë se si të paturit e disa gjenomeve të lashta ofron një perspektivë të fuqishme që u mundësoi autorëve të përsosin të kuptuarit tonë për migrimin njerëzor dhe introgresionin e Neandertalit”, shtoi ai.
Hulumtimi i publikuar në Science zbuloi se variantet gjenetike të trashëguara nga Neandertalët shpërndahen në mënyrë të pabarabartë në gjenomin e Homo sapiens. Rajone të quajtura “shkretëtira arkaike” janë pa gjene të Neandertalëve, një fenomen që mendohet të jetë zhvilluar shpejt pas ndërthurjes, brenda 100 brezave, për shkak të ndikimeve negative, si defekte të lindjes ose sëmundje që ulën mbijetesën e pasardhësve.
“Kjo sugjeron se individët hibridë me ADN të Neandertalëve në këto rajone ishin më pak të përshtatshëm për mbijetesë, duke përjetuar sëmundje të rënda, vdekje ose infertilitet,” shpjegoi Capra. Kromozomi X ishte një nga këto “shkretëtira,” ku efektet negative të gjeneve të Neandertalëve duket të kenë qenë më të forta, veçanërisht për shkak të lidhjes së tij me fertilitetin mashkullor dhe sterilitetin hibrid.
Gjithsesi, disa variante të gjenit të Neandertalëve që lidhen me funksionin imunitar, pigmentimin e lëkurës dhe metabolizmin kanë mbijetuar dhe madje janë rritur në frekuencë. Këto variante i ndihmuan njerëzit modernë që ndërthureshin me Neandertalët të përshtateshin më mirë në mjediset e reja.
Në studimin e fundit, individët nga Ranis, me 2.9% prejardhje Neandertal, nuk ndryshonin nga njerëzit modernë. Gjetjet tregojnë se migrimi kryesor nga Afrika drejt Euroazisë ndodhi rreth 43,500 vjet më parë, duke shpjeguar përhapjen e gjenomit Neandertal në shumicën e popullsive jashtë Afrikës.
Megjithatë, disa mistere mbeten. Për shembull, nuk dihet pse popullsitë e sotme të Azisë Lindore kanë më shumë prejardhje Neandertal se evropianët, ose pse gjenomet e Neandertalëve nga ajo periudhë tregojnë pak gjurmë të ADN-së së Homo sapiens.
Nga individët Ranis, ADN-ja e lidhur me një grua nga Republika Çeke tregoi lëkurë të errët, flokë dhe sy kafe, duke reflektuar origjinën e tyre afrikane. Ky grup eventualisht u zhduk, pa lënë gjurmë në popullsinë moderne. Një fenomen i ngjashëm ndodhi me linjat e tjera të Homo sapiens dhe Neandertalëve, që u zhdukën rreth 40,000 vjet më parë. Këto zhdukje sugjerojnë se zhdukja e Neandertalëve mund të mos jetë shkaktuar drejtpërdrejt nga Homo sapiens.
“Historia njerëzore nuk është gjithmonë një histori suksesi,” tha Johannes Krause, autor i studimit, duke theksuar natyrën komplekse të evolucionit njerëzor.
