Mendoni se duhet të fokusoheni vetëm në një gjë për të pasur sukses? Shkenca thotë të mendoni sërish – sidomos nëse dëshironi edhe më shumë lumturi.
Opinion Ekspert nga Jeff Haden
Kur bëhet fjalë për sukses të jashtëzakonshëm, specializimi ka rëndësi. Warren Buffett filloi të blinte aksione në moshën njëmbëdhjetëvjeçare. Bill Gates nisi të programojë në moshën trembëdhjetëvjeçare. Tiger Woods ishte vetëm dy vjeç kur babai i tij nisi ta mësonte golfin. Performuesit elitarë, në çdo fushë, kanë tendencë të kalojnë shumë më tepër kohë në praktikë të qëllimshme dhe të fokusuar sesa ata jo-elitarë. Qartësisht, sa më herët të fillosh të fokusohesh në një gjë (dhe në zgjatje të saj, të ngushtosh përqendrimin vetëm në një fushë), aq më mirë.
Ose ndoshta jo.
Ndërsa Steve Jobs bashkëthemeloi Apple në moshën 21-vjeçare, përpara kësaj ai kishte ndjekur dhe braktisur kolegjin, kishte udhëtuar në Indi dhe kishte punuar për kompaninë Atari. Mbani mend këtë.
“Manifolidi pozitiv”
Sigurisht, të gjithë njohim njerëz që janë jashtëzakonisht të zgjuar në një fushë, por befasueshëm të paditur në të tjera. (Jeff Haden përmend se ka ripërfshirë butonin e një prize elektrike për kirurgun e tij vaskular fqinj tri herë brenda gjashtë muajve – megjithë shpjegimet e përsëritura, ai nuk kupton pse papritur nuk punon tostieri i tij.)
Por kjo është më shumë një mit sesa realitet. Njerëzit inteligjentë mund të mos kuptojnë menjëherë si funksionojnë gjërat jashtë fushës së tyre të ekspertizës, por kjo nuk do të thotë që ata nuk mund të mësojnë. Në fakt, shkenca thotë se ka më shumë gjasa që ata të jenë në gjendje të mësojnë: psikologët e quajnë këtë “manifolidi pozitiv” – teoria që aftësitë e ndryshme njohëse kanë prirje të jenë të ndërlidhura.
Thënë thjesht: nëse dikush del mirë në një test inteligjence, ka shumë gjasa të dalë mirë edhe në të tjerë. Por më tej, kjo dukuri tregon se aftësitë e ndryshme – jo vetëm inteligjenca, por edhe të tjera – kanë prirje të shkojnë së bashku.
Dhe më e mira nga të gjitha: njohuritë dhe aftësitë e fituara në një fushë kanë prirje të jenë të transferueshme në fusha të tjera.
Aftësi të transferueshme
Në terma sportivë, sfondi më i gjerë duket se çon në sukses më të vonshëm, por më të qëndrueshëm. Një studim i publikuar në vitin 2020 në Journal of Sports Sciences zbuloi se atletët me përvoja më të larmishme sportive fitojnë aftësi më shpejt se ata me përvoja më të kufizuara, për të njëjtën sasi kohe praktike. Sipas studimit, eksperimentimi me sporte të ndryshme ndihmon në zhvillimin e aftësisë për të mësuar më shpejt.
Kjo vlen edhe për suksesin në karrierë. Siç shkruan gazetari David Epstein në librin e tij të vitit 2019 Range: Why Generalists Triumph in a Specialized World:
“Një studim tregoi se ata që specializohen herët në karrierë arrijnë më shpejt përfitime financiare pas kolegjit, por ata që specializohen më vonë e kompensojnë këtë epërsi duke gjetur punë që përputhet më mirë me aftësitë dhe personalitetin e tyre.”
Ndoshta kjo ndodh sepse njerëzit me përvojë të gjerë mund të përfitojnë më mirë nga efekti i manifolidit pozitiv. Ashtu si Steve Jobs dhe klasa e kaligrafisë që ndoqi në kolegj; siç e shpjegoi ai në fjalimin e diplomimit në Universitetin e Stanford në vitin 2005:
“Mësova për shkronjat serif dhe sans serif, për sasinë e hapësirës midis kombinimeve të ndryshme të shkronjave, për atë që e bën një tipografi të shkëlqyer. Ishte e bukur, historike, artistikisht e thellë në një mënyrë që shkenca nuk mund ta kapë, dhe më magjepsi.”
Jobs nuk kishte plan të hynte në industrinë e ftesave të dorëshkruara. Por zhytja e tij në artin e kaligrafisë forcoi kreativitetin e tij dhe ndikoi në fusha të tjera të jetës dhe punës së tij. Siç citohet në librin I, Steve: Steve Jobs In His Own Words (2011):
“Shumë njerëz në industrinë tonë nuk kanë pasur përvoja të ndryshme. Prandaj nuk kanë mjaft pika për t’i lidhur dhe përfundojnë me zgjidhje shumë lineare dhe me perspektivë të ngushtë për problemin.”
“Sa më e gjerë të jetë kuptimi i një personi për përvojën njerëzore, aq më të mira do të jenë dizajnet që ai krijon.”
Atribute të transferueshme
Të fillosh një biznes është një tjetër shembull.
Një analizë e 2.7 milionë startup-eve zbuloi se mosha mesatare e themeluesve të startup-eve më të suksesshme teknologjike është 45 vjeç. Një sipërmarrës 50-vjeçar ka pothuajse tre herë më shumë gjasa të krijojë një startup të suksesshëm krahasuar me një themelues 25-vjeçar, dhe një 60-vjeçar ka të paktën tre herë më shumë gjasa të themelojë një kompani që përfundon në 0.1% më të suksesshme të të gjitha kompanive.
Kjo është manifolidi pozitiv në veprim: ajo që mëson rreth punës, njerëzve, jetës dhe vetes… njohuritë dhe aftësitë në një fushë kanë prirje të jenë të vlefshme në fusha të tjera. Sa më shumë të dish për gjëra të ndryshme, aq më shumë mund t’i aplikosh ato në fusha të tjera të jetës.
Dhe kjo mund të të bëjë më të lumtur. Sipas një studimi të publikuar në Nature Neuroscience, përvojat e reja dhe të larmishme lidhen me më shumë lumturi. Një tjetër studim në Journal of Consumer Research tregoi se mbushja e periudhave të gjata të kohës me aktivitete të ndryshme e bën kohën të duket më stimuluese, gjë që rrit lumturinë. Në të kundërt, mbushja e periudhave të shkurtra të kohës me aktivitete të ndryshme e bën kohën të ndihet më pak produktive – gjë që ul ndjesinë e përmbushjes.
E gjitha kjo përputhet mirë me fenomene si manifolidi pozitiv: nëse kalon disa orë duke bërë shumë gjëra të ndryshme, ndoshta nuk do të mësosh shumë. Por nëse kalon disa orë duke ndërtuar aftësitë dhe njohuritë në një fushë të caktuar, padyshim që do të përmirësohesh.
Dhe do të ndihesh më i lumtur si rezultat, sepse përmirësimi është gjithmonë i kënaqshëm — dhe shpërblyes.
Prandaj, pse jo? Mësoni një gjuhë të re: do të përmirësoni kujtesën, përqendrimin dhe vetëdijen kulturore. Mësoni programim: do të zhvilloni logjikën, zgjidhjen e problemeve dhe të menduarit sistematik. Mësoni një instrument muzikor: do të forconi kujtesën, koordinimin motorik dhe njohjen e modeleve.
Do të përmirësoni aftësinë për të mësuar – një aftësi që mund ta aplikoni në gjithçka që ju intereson më pas.
Sepse suksesi, për shumicën prej nesh, është një rrugë e përthyer me kryqëzime të herëpashershme – jo një destinacion i vetëm. Ashtu si lumturia edhe përmbushja.
Ashtu si edhe një jetë e jetuar mirë, sipas kushteve tuaja.
