Donald Trump ka dyfishuar kërcënimin e tij për të përdorur forcën ushtarake për të marrë kontrollin e Grenlandës, një territor vetëqeverisës që i përket Mbretërisë së Danimarkës, duke nxitur tensionet me aleatët e tij evropianë. Danimarka duhet t’i lëshojë territorin autonom SHBA-së për të “mbrojtur botën e lirë”, argumentoi Trump të martën, duke kërcënuar se do të vendosë sanksione ekonomike ndaj shtetit anëtar të BE-së nëse nuk e bën këtë.
Komentet e tij erdhën pasi djali i tij, Donald Trump Jr., vizitoi ishullin i shoqëruar nga këshilltarët kryesorë të babait të tij. Interesi i Trump për Grenlandën, ishullin më të madh në botë dhe shtëpia e rreth 57,000 njerëzve, është i njohur që nga presidenca e tij e parë, kur raportohet se ai informoi ndihmësit për të hartuar planet për të blerë ishullin. Ishulli është një vatër e lëndëve të para kritike dhe tokave të rralla. Shkrirja e akullit të Arktikut hap gjithashtu mundësi strategjike për tregtinë, energjinë dhe transportin në një rajon të botës mbi të cilin rivalët gjeopolitikë po luftojnë për ndikim. Por, retorika e tij e fundit ka tronditur situatën në Evropë, me kryeministren daneze Mette Frederiksen duke u kundërpërgjigjur duke thënë se “Grenlanda nuk është në shitje dhe nuk do të jetë as në të ardhmen”.
Ministri i Jashtëm francez Jean-Noël Barrot ka paralajmëruar Trump kundër kërcënimit të “kufijve sovranë” të Bashkimit Evropian. “Sovraniteti i shteteve të BE-së duhet të respektohet”, tha një zëdhënës i Komisionit Evropian.
Cili është statusi i Grenlandës brenda Bashkimit Evropian dhe NATO-s?
Duke qenë një territor i kurorës së Norvegjisë dhe Danimarkës për shekuj, Grenlanda u bë zyrtarisht pjesë e Danimarkës në vitin 1953 dhe u bë një territor danez vetëqeverisës dhe autonom në vitin 1979. Qeveria e saj ka fuqi legjislative autonome mbi një sërë çështjesh, duke përfshirë taksat e tregtisë dhe drejtësisë, por Danimarka vazhdon të ketë një kontroll të fortë në politikën e jashtme dhe të mbrojtjes të territorit. Edhe pse Grenlanda nuk është një vend anëtar i BE-së, statusi i saj si një territor i jashtëm i BE-së i jep asaj akses në fondet e BE-së dhe lirinë e lëvizjes për grenlandezët, të cilët konsiderohen qytetarë të BE-së. Territori mbulohet gjithashtu nga Traktati i Atlantikut të Veriut, që do të thotë se një sulm në Grenlandë do të detyronte aleatët e tjerë të NATO-s, duke përfshirë SHBA-në, të dalin në mbrojtje të saj.
Pse Trump po synon Grenlandën?
Presidenti i zgjedhur ka përmendur motivet e sigurisë kombëtare për interesin e tij për ishullin, por ai shihet gjithashtu si një vatër strategjike e materialeve vendimtare në garën gjeopolitike për dominim ekonomik. Tërheqja e akullit në Arktik nënkupton rrugë potencialisht më të shkurtra dhe më të shpejta tregtare, si dhe më shumë mundësi për naftë dhe minierë për minerale. Rëndësia strategjike e Grenlandës rritet në kohë paqëndrueshmërie gjeopolitike, tha Mikkel Runge Olesen.
“Nëse marrëdhëniet midis fuqive botërore janë të mira, veçanërisht në Arktik, atëherë Grenlanda bëhet më pak e vlefshme strategjikisht”, tha Olesen. “Pra, ndërsa SHBA përgatitet për më shumë konfrontim me Rusinë dhe Kinën, prania e Grenlandës bëhet më e rëndësishme.”
“Interesi strategjik i SHBA-së në Grenlandë është sa për prezencën e tyre, aq edhe për mohimin e pranisë së rivalëve të tyre”, shtoi ai.
Rruga më e shkurtër nga Amerika e Veriut në Evropë kalon përmes Arktikut dhe Grenlandës, duke e bërë atë kritike për sistemin e paralajmërimit të hershëm të raketave balistike të SHBA-së. Baza Hapësinore Pituffik, e njohur më parë si Baza Ajrore Thule, në Grenlandë është posti më verior ushtarak i SHBA-së.
Si mund t’i ndryshojë gjërat shtytja aktuale për pavarësinë e Grenlandës?
Një lëvizje për pavarësi ka filluar kohët e fundit në Grenlandë, e nxitur nga zbulimet e sjelljes së pahijshme nga autoritetet daneze gjatë shekullit të kaluar, duke përfshirë një fushatë të kontrollit të lindjes së pavullnetshme të imponuar ndaj grave grenlandeze në vitet 1960 dhe 70. Sipas një marrëveshjeje të vitit 2009 me Danimarkën, Grenlanda mund të mbajë një referendum pavarësie, një perspektivë që kryeministri Múte Egede la të kuptohet gjatë fjalimit të tij të vitit të ri të premten e kaluar.
“Historia dhe kushtet aktuale kanë treguar se bashkëpunimi ynë me Mbretërinë e Danimarkës nuk ka arritur të krijojë barazi të plotë”, tha Egede.
Ndërsa aktualisht është e paqartë nëse një Grenlandë e pavarur mund të kërkojë anëtarësimin në NATO, shumë ekspertë tregojnë për shembullin e Islandës, e cila u bë anëtare e NATO-s pasi fitoi pavarësinë nga Danimarka. Pasojat e mundshme ekonomike e bëjnë pavarësinë më pak tërheqëse për disa, territori mbetet thellësisht i varur nga financimi i qeverisë daneze, i cili arrin në rreth 600 milionë euro në vit. Por, SHBA mund të shohë një mundësi për të ofruar mbështetje ekonomike për një Grenlandë të pavarur në këmbim të më shumë ndikim mbi territorin.
Ministri i Jashtëm i Danimarkës Lars Lokke Rasmussen tha se ndërsa Grenlanda “mund të bëhet e pavarur”, ajo nuk mund të bëhet një shtet i SHBA.
Si mund të reagonin BE dhe NATO nëse Trump do të pushtonte Grenlandën me forcë?
Retorika e Trump është veçanërisht shkatërruese pasi ai lë të kuptohet për përdorimin e forcës ushtarake kundër një shteti tjetër anëtar të NATO-s, Danimarkës, të cilin SHBA-ja është teknikisht e detyruar ta mbrojë sipas Traktatit të Atlantikut të Veriut.
Ndërsa tensionet midis vendeve anëtare të NATO-s nuk janë të paprecedentë, mosmarrëveshjet territoriale midis Greqisë dhe Turqisë janë një shembull, kërcënimet e Trump kundër Danimarkës vijnë mes shqetësimeve në rritje evropiane se administrata e tij e ardhshme do të dobësojë aleancën ushtarake që ka qenë kaq kritike në zmbrapsjen e agresionit të Rusisë kundër Ukrainës. Shtetet anëtare të BE-së si Danimarka mund të nxisin gjithashtu nenin 42.7 të Traktatit të BE-së, i njohur si ‘klauzolë e ndihmës së ndërsjellë’, për të detyruar shtetet e tjera anëtare që t’u vijnë në ndihmë kur sulmohen.
Një zëdhënës i Komisionit Evropian konfirmoi se ishulli do të përfitonte nga klauzola. Vetëm retorika e Trump mund të mjaftojë për t’i bërë aleatët evropianë të pakëndshëm. Blloku evropian është vetë nervoz për konkurrencën e tij në rënie kundrejt konkurrentëve globalë dhe sigurinë e tij, të kërcënuar nga pushtimi i Ukrainës nga Rusia.
Kërcënimet për të përdorur forcën ushtarake dhe ekonomike për të dobësuar një shtet anëtar përbën “më shumë se një problem danez”, sipas Olesen.
