Çfarë është intuita në të vërtetë?
Pavarësisht lidhjes së saj të gjatë me mistikën e re dhe sloganet e vetëndihmës si “Sekreti”, intuita sot ka fituar mjaftueshëm besueshmëri shkencore për të qëndruar krah për krah me aftësitë tona analitike.
Ai “zëri i vogël në kokë” nuk po të pëshpërit të vërteta hyjnore – por po përpunon në heshtje mijëra sinjale nga nëndija për të ndihmuar në vendimmarrje. Është truri yt, që në mënyrë të pavetëdijshme, tërheq fijet e përvojës dhe perceptimit për të të orientuar.
Sistemi 1, Sistemi 2 dhe miti i racionalitetit të plotë
Psikologët Daniel Kahneman dhe Amos Tversky hodhën bazat e teorisë së dy sistemeve të të menduarit:
-
Sistemi 1: i shpejtë, automatik, intuitiv – aktivizohet kur kap një gotë që po bie apo kur ndjen një dyshim për dikë pa arsye të qartë.
-
Sistemi 2: i ngadaltë, i vetëdijshëm dhe analitik – aktivizohet kur bën llogari, shkruan raporte apo planifikon karrierën.
Edhe pse sistemi 2 shihet si maja e intelektit njerëzor, në praktikë shumica e vendimeve merren nga sistemi 1. Sistemi 2 përdoret shpesh vetëm për të arsyetuar pas vendimit, jo për ta marrë.
Kur instinkti funksionon më mirë
Intuita ka evoluar për të na ndihmuar në fusha ku njerëzit kanë pasur nevojë për miliona vjet: besueshmëria, kohezioni shoqëror, zbulimi i rrezikut, përzgjedhja e partnerit. Pikërisht për këtë, ndonjëherë “ndjejmë” diçka të gabuar tek një njeri, ose largohemi nga një ofertë që duket perfekte në letër.
Mirëpo, këto instinkte mund të manipulohen. Studime kanë treguar që zëra më të thellë perceptohen si më autoritarë (Klofstad, 2012) dhe kandidatët më të gjatë e më muskulorë kanë më shumë gjasa të fitojnë zgjedhjet (Little, 2006). Jo se janë më të aftë, por sepse na aktivizojnë heuristika primitive mbi lidershipin.
Kjo nuk do të thotë që duhet ta hedhim poshtë intuitën. Përkundrazi – duhet ta përdorim me vetëdije për kufijtë e saj.
Intuita si përvojë e brendshme
Disa intuita janë të lindura, por ato më të vlefshmet ndërtohen me kohë dhe përvojë.
Një shembull i famshëm janë “seksuesit e zogjve” – profesionistë që identifikojnë gjininë e zogjve të sapolindur në pak sekonda, pa mundur ta shpjegojnë se si. Ata nuk përdorin formula – thjesht ndjejnë përgjigjen, pasi kanë analizuar me mijëra raste.
E njëjta gjë vlen për mjeshtrit e shahut, infermieret e urgjencës, atletët profesionistë. Në fillim mendojnë me logjikë, më pas praktika e vazhdueshme e shndërron vendimin në instinkt.
Në fakt, një studim tregoi se edhe fillestarët mund të kalojnë profesionistët, nëse marrin një përgatitje të vogël paraprake (Biederman & Shiffrar, 1987). Kjo tregon se intuita nuk është privilegj i lindur – është aftësi që mund të zhvillohet.
Si ta përdorim në mënyrë të zgjuar?
-
Riformuloje çfarë është intuita. Nuk është një mesazh nga universi. Është përpunimi i qetë dhe i padukshëm i sinjaleve që nuk i kapëm me mendimin racional.
-
Testoje intuitën tënde. Si do një shkencëtar që teston një hipotezë – ndjek vendimet e marra me instinkt dhe shiko a të shërbyen apo jo. Kjo ndihmon të kalibrosh “kompasin e brendshëm”.
-
Ushqeje intuitën përmes një jete të pasur dhe të larmishme. Sa më shumë përvoja, situata të ndryshme dhe sfida të reja të përjetosh, aq më mirë truri yt do të mësojë të dallojë modelet dhe të shmangë gabimet.
-
Kupto që intuita nuk është kundërshtare e arsyes. Janë bashkëpunëtore. Vendimet më të mira lindin nga bashkëveprimi mes ndjesisë së menjëhershme dhe analizës së qetë.
Përfundim
Po, besoji ndjesive të tua të brendshme. Por jo sepse janë të mbinatyrshme. Besoji sepse janë të tuat – të formuara nga evolucioni, të rafinuara nga përvoja, të ndërtuara nga jeta që ke jetuar.
