Gjatë gjithë historisë, Toka është formuar dhe riformuar nga fuqia e papërpunuar e shpërthimeve vullkanike. Këto dukuri natyrore kanë krijuar kontinente, kanë formuar ishuj dhe madje kanë ndikuar në klimat globale. Ndërsa shpërthimet vullkanike nuk janë të rralla, ekziston një klasë shpërthimesh kaq masive dhe shkatërruese saqë mund të ndryshojnë rrjedhën e historisë njerëzore në momente të thjeshta.
Shpërthimi i fundit i tillë, mali Tambora në 1815 , e zhyti botën në kaos, duke shkaktuar një “vit pa verë”, uri të përhapur dhe vdekjen e dhjetëra mijërave. Tani, më shumë se 200 vjet më vonë, shkencëtarët paralajmërojnë se planeti mund të jetë në prag të një tjetër shpërthimi kolosal, një që mund të ketë pasoja shkatërruese për botën tonë moderne, të ndërlidhur.
Mësime nga Tambora dhe shpërthimet e kaluara
Shpërthimi i malit Tambora konsiderohet më i fuqishmi në historinë e regjistruar. Vullkani indonezian lëshoi një shtëllungë të madhe hiri, dioksidi squfuri dhe mbeturina në atmosferë, duke ulur temperaturat globale me të paktën 1 gradë Celsius. Efekti i ftohjes prishi modelet e motit në mbarë botën, duke çuar në prodhime të dështuara, mungesë ushqimi dhe zi buke.
Ai ishte një “vit pa verë”, pa borë në qershor në të gjithë Amerikën e Veriut, korrje të dështuara në Evropë dhe uria e përhapur. Numri i njerëzve ishte i jashtëzakonshëm, por ndikimi kulturor ishte gjithashtu i dukshëm. Tambora, megjithatë, nuk është unike në potencialin e saj shkatërrues. Shpërthimi i Samalas në 1257, gjithashtu në Indonezi, mendohet të ketë kontribuar në fillimin e Epokës së Vogël të Akullit, një periudhë e zgjatur e ftohjes globale. Shkencëtarët besojnë se shpërthime të tilla masive ndodhin afërsisht një herë në 600 vjet. Duke pasur parasysh këtë afat kohor, bota mund të jetë e kërcënuar për ngjarjen tjetër katastrofike.
Kërcënimi në rritje
Shpërthimi tjetër masiv vullkanik do të ndodhë në një botë shumë të ndryshme nga ato të shekujve të kaluar. Sot, planeti është më i ngrohtë, më i ndërlidhur dhe më dendur i populluar, duke përforcuar ndikimin e mundshëm të një ngjarjeje të tillë.
Markus Stoffel, profesor i klimës në Universitetin e Gjenevës, paralajmëron se pyetja nuk është nëse, por kur do të ndodhë një shpërthim i tillë. “Njerëzimi nuk ka asnjë plan,” tha Stoffel, duke theksuar mungesën e gatishmërisë për kaosin që do të shkaktonte.
Një shpërthim masiv mund të:
- Shkaktimi i shkatërrimit të menjëhershëm: Qytete të tëra mund të fshihen nga rrjedhat e lavës, retë e hirit dhe valët piroklastike.
- Ndërprerja e furnizimeve globale të ushqimit: Temperaturat e ftohjes dhe modelet e ndryshuara të reshjeve mund të shkatërrojnë prodhimin bujqësor në rajonet kryesore të shportës së bukës.
- Shkaku i kolapsit ekonomik: Lloyd’s i Londrës vlerëson se një shpërthim në shkallë Tambora mund të rezultojë në humbje ekonomike që tejkalojnë 3.6 trilion dollarë vetëm në vitin e tij të parë.
Si ndikojnë shpërthimet vullkanike në klimën
Vullkanet lëshojnë një përzierje gazesh gjatë shpërthimeve, duke përfshirë dioksidin e squfurit (SO2), i cili ka një efekt të thellë në klimë. Kur SO2 arrin në stratosferë, ai formon grimca aerosol që shpërndajnë dritën e diellit, duke e reflektuar atë përsëri në hapësirë dhe duke shkaktuar ftohje të përkohshme.
Alan Robock, një profesor klimatik në Universitetin Rutgers, shpjegon se këto grimca “do të fryjnë nëpër botë dhe do të zgjasin për disa vjet”. Për shembull, shpërthimi i malit Pinatubo të vitit 1991 në Filipine injektoi afërsisht 15 milionë tonë SO2 në stratosferë, duke e ftohur planetin me rreth 0,5 gradë Celsius për disa vite.
Megjithatë, efekti ftohës nuk është uniform dhe shpesh përkeqëson dobësitë ekzistuese. Disa rajone, si Evropa Jugore dhe Afrika Veriore, mund të pësojnë rënie të temperaturës deri në 7 gradë Celsius, duke çuar në dështime katastrofike të të korrave dhe mungesë uji.
Pse ndikimi mund të jetë më i keq sot
Në epokën moderne, një shpërthim masiv do të ndërvepronte me një planet tashmë të ndryshuar nga aktiviteti njerëzor. Disa faktorë përforcojnë shkatërrimin e mundshëm:
- Qarkullimi i përshpejtuar atmosferik: Një klimë më e ngrohtë përshpejton qarkullimin e ajrit në atmosferë, duke shpërndarë më shpejt aerosolet vullkanike dhe duke rritur efektin e tyre ftohës.
- Dinamika e oqeanit: Ujërat sipërfaqësore më të ngrohta mund të krijojnë pengesa për përzierjen e oqeanit, duke intensifikuar ftohjen e atmosferës sipër.
- Rritja e frekuencës së shpërthimeve: Shkrirja e akullnajave zvogëlon presionin mbi sistemet vullkanike, duke shkaktuar potencialisht shpërthime më të shpeshta.
Michael Rampino, një profesor në NYU, thekson këtë ndërveprim të rrezikshëm: “Është një botë më e paqëndrueshme tani. Efektet mund të jenë edhe më të këqija nga sa pamë në 1815.
Ndikimet e mundshme globale të shpërthimit të ardhshëm
Përgatitja për të pashmangshmen
Ndërsa shpërthimet masive nuk mund të parandalohen, ka hapa që mund të zbusin ndikimin e tyre:
- Monitorimi i përmirësuar: Instalimi i sensorëve të avancuar për të zbuluar shenjat e aktivitetit vullkanik në zonat me rrezik të lartë.
- Planifikimi i fatkeqësive: Zhvillimi i planeve gjithëpërfshirëse të evakuimit dhe sigurimi i sigurisë së ushqimit dhe ujit për popullatat e prekura.
- Bashkëpunimi Ndërkombëtar: Koordinimi i përpjekjeve globale për të ofruar ndihmë dhe për të stabilizuar ekonomitë pas një shpërthimi.
Stoffel thekson urgjencën e përgatitjes: “Ne jemi vetëm në fillimin e krijimit të një ideje se çfarë mund të ndodhë.”
