Ish-presidentja Atifete Jahjaga: Lidershipi femëror, thelbësor për kohët e pasigurta

Zonja Atifete Jahjaga shërbeu si presidentja e katërt e Kosovës nga viti 2011 deri në vitin 2016. Ajo e filloi karrierën e saj në ushtri, duke arritur gradën e Gjeneral Majorit të Policisë së Kosovës. Duke qenë vetëm 35 vjeç kur u zgjodh Presidente e Republikës së Kosovës, Zonja Jahjaga ishte kryetarja më e re e shtetit në Ballkan. Gjatë kohës së saj në detyrë, Zonja Jahjaga ishte një avokate kyçe për njohje më të madhe ndërkombëtare të pavarësisë së Kosovës, përfshirjen e saj në organizatat ndërkombëtare, fuqizimin e grave dhe pajtimin pas luftës. Sot, ajo vazhdon punën e saj si shërbëtore e popullit përmes Fondacionit Jahjaga.

Unë u bëra Presidente e Kosovës vetëm tre vjet në shtetësinë e saj. Në atë kohë, vendi po kalonte nga një emergjencë në tjetrën. Në vitin 2010, ne kaluam nëpër zgjedhjet e para parlamentare pas pavarësisë, të cilat u vlerësuan mjaft negativisht nga misionet ndërkombëtare dhe lokale të monitorimit dhe u pasuan nga një përsëritje e pjesshme. Jam krenar të them se ky nuk ishte rasti katër vjet më vonë, kur Kosova u përdor si një nga shembujt më të mirë në fqinjësinë e saj se si të mbahen zgjedhje të lira dhe të ndershme. Deri më sot, Kosova ka qenë në gjendje të ruajë këtë nivel të performancës demokratike.

Megjithatë, unë vetë mora detyrën në mes të një krize të thellë politike, pasi dy presidentë të njëpasnjëshëm dhanë dorëheqjen pas vendimeve të Gjykatës Kushtetuese se ata kishin shkelur Kushtetutën. Zgjedhja ime kështu bëri histori në disa mënyra. Ishte hera e parë që një kandidat jo-partiak ishte nominuar si kreu i shtetit. Isha gjithashtu gruaja e parë që u nominova si presidente e vendit. Dhe isha më e reja për sa i përket moshës sepse isha vetëm 35 vjeç kur u zgjodha. Kur parlamenti më zgjodhi në raundin e parë me mbi 80 përqind të votave, Kosova jo vetëm që mori presidenten e saj të parë grua, por u bë edhe vendi i parë në të gjithë Evropën Juglindore që e bëri këtë.

Sfidat ishin të jashtëzakonshme, duke filluar vetëm nga të qenit grua në një shoqëri shumë patriarkale dhe të dominuar nga meshkujt. Mentaliteti se burrat janë aty për të udhëhequr dhe gratë për t’i ndjekur është ende i pranishëm në këtë pjesë të Evropës. Prandaj, më është dashur ta shtyj veten dhe ekipin tim deri në maksimum.

Edhe pse kisha vetëm shtatë këshilltarë politikë, pata fatin të kisha më të mirët e më të mirëve. Meqenëse mishëroja brezin e ri, kushti im i parë ishte që kjo të reflektohej edhe në përbërjen e ekipit tim. Më shumë se 61 përqind e njerëzve në Kosovë janë nën moshën 28 ​​vjeç dhe, për të qenë në gjendje t’i shërbeja kësaj shumice të popullsisë, doja vërtet të merrja këshillat e duhura nga kolegët e tyre. Kushti im i dytë ishte që askush në kabinetin tim të mos ishte i lidhur politikisht, në mënyrë që të eliminohej mundësia e çdo ndërhyrjeje politike në procesin tim të vendimmarrjes. Në fund të fundit, sipas Kushtetutës së Kosovës, presidenti është një figurë unifikuese dhe garantues i funksionimit demokratik të institucioneve. Dhe që unë të luaja një rol shumë të fortë si ndaj qeverisë ashtu edhe ndaj opozitës, duhej të mbaja një sfond të pavarur, gjë që prisja edhe nga ekipi im. Kushti i tretë ishte që gjysma e kabinetit tim të përbëhet nga gra, sepse unë vetë isha grua, dhe 51 përqind e popullsisë së Kosovës janë gra. Nëse Kosova po kthente një faqe të re në historinë e saj, duke u dhënë një shans grave të Kosovës, unë me të vërtetë doja që ky proporcion të reflektohej edhe brenda ekipit tim të këshilltarëve.

Sfidat ishin të mëdha, dhe siç e përmenda, edhe në vitin e tretë të pavarësisë, që ishte dymbëdhjetë vjet pas përfundimit të luftës, plagët ishin ende shumë të hapura dhe që kullonin gjak, sepse trashëguam një vend që ishte shkatërruar plotësisht, jo vetëm në aspektin e infrastrukturës, por edhe nga një perspektivë njerëzore. Mbi 13,000 njerëz ishin vrarë dhe masakruar. Deri më sot, ka mbi 1,600 njerëz ende të zhdukur në varre të ndryshme masive në territoret e Kosovës dhe Serbisë, me këtë të fundit që mohon çdo përgjegjësi për atë që ndodhi dhe refuzon të bashkëpunojë me institucionet e Kosovës ose bashkësinë ndërkombëtare dhe të ndajë informacionin se ku janë eshtrat e të dashurve tanë. Për të mos përmendur rreth 20,000 gra dhe burra që u përdhunuan gjatë luftës – ku përdhunimi është përdorur qëllimisht, si një mjet lufte.

Gama e përgjegjësive dhe prioriteteve të mia shtrihej kështu nga një ekstrem në tjetrin, nga sigurimi i mbijetesës së Kosovës në nivel rajonal dhe ndërkombëtar, lobimi për njohjen e shtetit, lobimi për anëtarësimin e Kosovës në organizata rajonale dhe ndërkombëtare, deri te hapja e Kosovës ndaj rajonit dhe botës. Deri në fund të mandatit tim, kisha bashkëpunuar ngushtë me dy qeveri të ndryshme në vend. Punova me to për përmirësimin e mirëqenies së vendit tonë, për përmirësimin e standardit të jetesës, për rindërtimin e infrastrukturës, për tërheqjen e investimeve të huaja në Kosovë, për përmirësimin e mjedisit të biznesit, për përmirësimin e shëndetit dhe për përmirësimin e arsimit. Pra, gjithçka përfundoi duke u bërë një përparësi kryesore. Të them të vërtetën, sa herë që fillonte dita ime, dosjet e mia ishin voluminoze, dhe sa herë që pyesja ekipin tim: “Pra, cila është përparësia kryesore?” ata më thoshin: “Epo, zonja Presidente, të gjitha janë përparësi kryesore.” Ia kushtova të gjithë mandatin tim, në të gjithë kapacitetin tim, popullit të Kosovës dhe institucioneve të Kosovës që të mund të ecim përpara. Ne kurrë nuk do të jemi në gjendje ta harrojmë të kaluarën tonë – dhe do të ishte e padrejtë për të gjithë nëse do ta bënim këtë. Por ne duhet ta përdorim atë si pikë referimi për të mos e përsëritur dhe për të ecur përpara për hir të brezit të ri.

Pak para inaugurimit tuaj në vitin 2011, u zhvillua raundi i parë i bisedimeve Beograd-Prishtinë me Bashkimin Evropian si ndërmjetës, i cili çoi në nënshkrimin e Marrëveshjes së Brukselit në vitin 2013. Megjithatë, pavarësisht gjithë progresit, marrëdhëniet midis Serbisë dhe Kosovës ende nuk janë normalizuar. Sipas përvojës suaj, cila është pengesa kryesore në dialogun e lehtësuar nga BE-ja?

Vetëm dy muaj para se të zgjidhesha, Kosova dhe Serbia kishin filluar dialogun me lehtësimin e BE-së të kombinuar me një mbështetje të jashtëzakonshme nga SHBA-të. Disa muaj pasi mora detyrën, në vitin 2012, bisedimet kaluan nga niveli teknik në atë politik. Mbi 30 marrëveshje janë nënshkruar deri më tani midis Kosovës dhe Serbisë me lehtësimin e fortë të BE-së në nivelin teknik dhe politik. Fatkeqësisht, shumica e këtyre marrëveshjeve nuk zbatohen plotësisht. Pengesa kryesore për të ecur përpara me zbatimin e marrëveshjeve të arritura deri më tani është guximi politik.

Duhet të them se, me kalimin e viteve, institucionet e Kosovës kanë demonstruar vullnet politik për të zbatuar këto marrëveshje, të nxitura edhe nga qëllimi kryesor i procesit të dialogut – normalizimi i marrëdhënieve dhe në fund të fundit arritja e njohjes reciproke midis Kosovës dhe Serbisë. E ardhmja e Kosovës dhe e ardhmja e Serbisë, ashtu si e pjesës tjetër të rajonit, ka qenë dhe vazhdon të jetë brenda BE-së. Shpesh e përshkruaj BE-në si të mbështetur nga disa shtylla të arta – një nga më të fortat e këtyre shtyllave janë marrëdhëniet e mira me vendet fqinje. Derisa ta përmirësojmë këtë marrëdhënie, as Kosova dhe as Serbia nuk do të jenë në gjendje të përparojnë drejt integrimit në BE.

Duke u kthyer te vullneti politik që Kosova ka treguar që nga fillimi, veçanërisht në zbatimin e marrëveshjeve të arritura tashmë – nuk kam hasur kurrë në këtë nivel vullneti politik nga ana e vendit fqinj të Serbisë kur bëhet fjalë për zbatimin e marrëveshjeve të arritura tashmë. Në fund të fundit, këto marrëveshje janë arritur për të lehtësuar jetën e qytetarëve në të dyja anët e kufirit. Ne nuk duhet t’i përdorim qytetarët tanë si mjet negociues. Si elita politike e Kosovës dhe e Serbisë, ne duhet të japim maksimumin tonë për të lehtësuar jetën e qytetarëve tanë dhe deri më tani, Serbia, në një farë mënyre, nuk e ka treguar këtë vullnet politik.

Për të ecur përpara, zbatimi i marrëveshjeve është i domosdoshëm, veçanërisht ato që lidhen me lirinë e lëvizjes. Për shembull, tani është verë kur një fluks i diasporës do të vijë në Kosovë. Që nga viti 2011, është nënshkruar marrëveshja për lirinë e lëvizjes. Por çdo vit, Serbia gjen një mënyrë për të penguar procesin dhe për t’i mbajtur qytetarët tanë me orë të tëra, duke pritur në anën e tyre të kufirit, me qëllim që të krijojë presion ndaj qytetarëve. Prandaj, BE-ja duhet të gjejë pikat e ngutshme për Serbinë, në mënyrë që ta mbajë atë përgjegjëse për mungesën e vullnetit politik për zbatimin e marrëveshjeve të arritura tashmë.

Qyteti juaj i lindjes, Gjakova, përjetoi dëmet dhe dhunën më të madhe gjatë Luftës së Kosovës. Megjithatë, në vitin 2018 themeluat “Fondacionin Jahjaga”, i cili përqendrohet në pajtimin ndëretnik dhe rajonal. Çfarë duhet për të kapërcyer besimin e thyer? A është “diplomacia e pistës II” joqeveritare më efektive sesa nismat e sponsorizuara nga shteti?

Në vitin 2018 themelova Fondacionin Jahjaga, i cili merret kryesisht me katër tema: gratë, të rinjtë, sfidat e sigurisë dhe pajtimin. Kur shihen nga një perspektivë më e gjerë, të gjitha shtyllat janë të lidhura së bashku – nuk mund të investosh në shtyllën e parë dhe të dytë, duke iu referuar grave dhe të rinjve, të cilët përbëjnë përkatësisht 51 përqind dhe 61 përqind të shoqërisë, pa investuar njëkohësisht në adresimin e sfidave të sigurisë së Kosovës, ose në ndërtimin e një të ardhmeje të ndryshme për popullin e Kosovës dhe njerëzit e rajonit. Këto shtylla janë të gjitha të ndërlidhura dhe ndikojnë njëra-tjetrën në një masë të madhe – nuk mund të investosh në shtyllën e parë pa investuar në shtyllën e fundit. Gjatë kohës sime si presidente e Kosovës midis viteve 2011 dhe 2016, të njëjtat tema ishin gjithashtu shumë të dashura për mua. Investova shumë nga koha dhe kapaciteti im për të promovuar këtë axhendë, veçanërisht në lidhje me të rinjtë dhe gratë, duke filluar me arsimin dhe duke shkuar deri te fuqizimi ekonomik dhe pjesëmarrja politike.

Shpesh thuhet se shoqëria civile vepron si shtylla e katërt e çdo shteti – si një mbikëqyrës i institucioneve qeveritare. Megjithatë, unë argumentoj se të dyja duhet të plotësojnë njëra-tjetrën. Në të vërtetë, shoqëria civile dhe organizatat joqeveritare janë aty dhe duhet të jenë aty për të mbikëqyrur qeveritë lokale dhe qendrore: A po i respektojnë ato të drejtat e njeriut? A po i përmbahen Kushtetutës, ligjeve dhe akteve të tjera normative? Në të njëjtën kohë, ato gjithashtu duhet të pranojnë përgjegjësitë e tyre nga një perspektivë e ndryshme – duke marrë parasysh të mirën e përbashkët, interesat e popullit dhe mirëqenien e shtetit. Tani, me Fondacionin Jahjaga, po përpiqem të mbush ato boshllëqe që kanë mbetur të hapura për më shumë se 26 vjet që nga përfundimi i luftës. Po përpiqem të krijoj një platformë bashkëpunimi midis organizatave qeveritare dhe joqeveritare në mënyrë që, në fund të fundit, populli i Kosovës të përfitojë më shumë.

Ju i përjetuat nga afër pasojat e heqjes së autonomisë së Kosovës në ish-Jugosllavi, përfshirë masat shtypëse të sigurisë nga autoritetet serbe. Kjo ishte një nga arsyet pse vendosët t’i bashkoheni Policisë së re të Kosovës, duke u ngritur në gradën e Gjeneral Majorit. Cili është roli ideal i zbatimit të ligjit në një shoqëri demokratike?

Kur u zgjodha president i Kosovës, një nga pyetjet e para që më bënë gazetarët ishte: cilat janë ngjashmëritë midis të qenit president dhe të qenit Zëvendësdrejtor dhe Gjeneral Major i Policisë së Kosovës? Deri më sot, përgjigjja ime mbetet e njëjtë – është shërbimi ndaj vendit dhe popullit. Është e vërtetë, unë i përkas një brezi që kujtonte torturat, rrahjet dhe burgosjet sa herë që shihte uniformën e policisë. Menjëherë pas përfundimit të luftës, pati një mundësi për Kosovën dhe institucionet e saj, në veçanti Policinë e Kosovës, për të ndërtuar një organizatë të re nga e para bazuar në normat ndërkombëtare dhe në standardet e provuara perëndimore.

Doja t’i bashkohesha kësaj organizate për dy arsye. Së pari, për të ndryshuar perceptimin e uniformave që dikur i kishim frikë, duke i transformuar ato në një simbol të një organizate që është aty për t’u shërbyer dhe për të mbrojtur qytetarët e saj. Së dyti, për të integruar gratë në një organizatë tradicionalisht të dominuar nga meshkujt. Para luftës, kishte pak karriera që ishin të hapura për gratë, policia dhe ushtria nuk ishin midis tyre. Gratë rrallë kishin ndonjë rol brenda këtyre institucioneve, dhe kur kishin, ai lidhej ekskluzivisht me detyra administrative.

Si President, vendosët të hapni çështjen e dhimbshme të krimeve të luftës dhe dhunës seksuale. Kjo ndodhi pasi takuat viktima femra që mbanin plagët e tyre jo vetëm nga jashtë, por edhe nga brenda, të turpëruara nga normat shoqërore. Si arritët ta ndryshonit diskursin, duke kërkuar llogari për autorët dhe respekt për të mbijetuarit?

Sa herë që flas për të mbijetuarat e dhunës seksuale, emocionohem shumë. Arsyeja është një takim i veçantë që pata në javën e tretë të presidencës sime, gjatë të cilit u takova me një grup prej 35 grash të mbijetuara të dhunës seksuale në një fshat të Drenasit, në zemër të Kosovës. Nuk mund të them se jam i njëjti person që hyri në takim dhe që dola prej tij. Dëgjova historitë e këtyre 35 grave nga Drenasi, duke filluar që nga shikimi i trupave të tyre, ku kishin prerje në fytyra, prerje në trupa, shenja djegiesh nga cigare në duar dhe në këmbë, gishtërinj të hequr e kështu me radhë.

Dëgjova historinë e një nëne që ishte në të 40-at e saj – ajo u përdhunua së bashku me tre vajzat e saj. Vajza e saj më e madhe ishte 17 vjeçe, vajza e mesme ishte 15 vjeçe dhe vajza më e vogël nuk ishte as 10 vjeçe – ajo gjithashtu kishte Sindromën Daun. Nëna e saj e vizitoi atë ditë dhe, e paaftë për t’u përballur me atë që i kishte ndodhur, doli jashtë, u hodh në një pus me ujë dhe kreu vetëvrasje. Takova një grua që ishte gjashtë muajshe shtatzënë kur u përdhunua. Ajo dështoi dhe nuk mundi ta realizonte më kurrë ëndrrën e saj për t’u bërë nënë. E kështu me radhë – histori që më bënë një person krejtësisht tjetër pas takimit. Isha në të 20-at e mia të hershme gjatë luftës dhe nëna ime ishte në të 40-at e saj të hershme. Mund të më kishte ndodhur mua, mund t’i kishte ndodhur nënës sime, mund t’i kishte ndodhur kujtdo prej nesh. E fillova bisedën tonë duke përmendur se kemi trashëguar një vend që ka lënë pas 20,000 gra dhe burra të përdhunuar gjatë kohës së luftës, kur përdhunimi u përdor si mjet lufte. Atë ditë u bëra një premtim atyre dhe vetes: se nuk do të lë asnjë gur pa lëvizur deri në ditën kur çdo të mbijetuare që është e gatshme të flasë për përvojën e saj në mënyrë institucionale dhe shoqërore do t’i ofrohet një platformë për të folur.

Për turpin tonë, si popull i Kosovës dhe institucione të Kosovës, menjëherë pas përfundimit të luftës, i kemi marrë seriozisht detyrimet tona institucionale dhe shoqërore ndaj të gjitha kategorive të ndryshme që dolën nga lufta, por disi, nuk e konsideruam detyrën tonë ndaj të mbijetuarve të dhunës seksuale. Përkundrazi, i drejtuam gishtin atyre, duke thënë se ishte faji i tyre, se ata e kërkuan, në vend që t’i drejtonim gishtin autorëve të këtyre krimeve të tmerrshme. Kishte një stigmë të madhe. Konsiderohej tabu. I kemi mbuluar me një vello turpi në vend që t’i mbulonim me një vello krenarie. Luftuam në shumë fusha beteje, por kurrë nuk e pranuam që trupat e tyre u shndërruan në fusha beteje.

Më duheshin disa muaj për të analizuar plotësisht kompetencat e mia kushtetuese, sepse në atë kohë, mezi prisnin të më dërgonin në Gjykatën Kushtetuese për të më shkarkuar nga pozicioni im. Qëndrova e vendosur sepse kisha filluar diçka që me të vërtetë doja ta çoja deri në fund. Këto gra po prisnin atë veprim institucional dhe ishte detyrimi im moral mbi çdo gjë tjetër, si gruaja e parë që u zgjodh presidente në Kosovë. Nëse nuk do ta bëja unë, kush do ta bënte? Askush nuk e kishte bërë këtë në 12 vitet pas luftës.

U jam përjetësisht mirënjohëse disa organizatave të grave, si Qendra Rinore Drenas dhe Medica Gjakova, të cilat kanë bërë gjëra edhe pa u vënë re kur institucionet nuk ekzistonin ende. Kjo është arsyeja pse vendosa të krijoj për herë të parë në histori, duke përdorur dekretin presidencial, Këshillin Kombëtar për të Mbijetuarit e Dhunës Seksuale gjatë Luftës, me qëllim që të sjell në të njëjtën tryezë vendimmarrjeje qeverinë, parlamentin, organizatat ndërkombëtare, trupin diplomatik, organizatat e grave, aktivistet e të drejtave të grave, median dhe të gjithë të tjerët për të folur hapur për statusin e të mbijetuarve të dhunës seksuale.

Brenda një muaji pune të Këshillit Kombëtar për të Mbijetuarit e Dhunës Seksuale gjatë Luftës, ligji mbi vlerat e luftës u ndryshua—ai njohu statusin e të mbijetuarve të dhunës seksuale si viktima civile të luftës dhe hapi një kapitull të ri institucional për aplikim, riintegrim, risocializim, qasje në shërbime mjekësore falas dhe qasje në drejtësi. Kjo e fundit lidhet gjithashtu me pushtetin ekzekutiv të presidentit për të emëruar gjyqtarë dhe prokurorë. Në atë kohë, unë e rrita përqindjen e gjyqtareve dhe prokuroreve femra në mbi 50 përqind për të hetuar dhe ndjekur penalisht ekskluzivisht rastet e përdhunimit të përdorur si mjet lufte.

Fatkeqësisht, deri më sot, kemi vetëm dy autorë krimesh që janë shpallur fajtorë për përdorimin e përdhunimit si mjet lufte, ndërsa kultura e pandëshkueshmërisë mbizotëron në një nivel të lartë. Ende nuk ka një komision ndërkombëtar, veçanërisht brenda OKB-së, për përdorimin e përdhunimit si mjet lufte. Si ka mundësi që organizata ndërkombëtare, e cila ka si një nga deklaratat e saj kryesore Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut, po e shkel pikërisht këtë deklaratë kur bëhet fjalë për të mbijetuarit e dhunës seksuale? Për mua kjo mbetet një pyetje e pazgjidhur. Si e tillë, ka qenë jo vetëm detyrimi im moral, por edhe detyra ime si president që nga ai moment – është bërë misioni im personal të punoj pa ndërprerje për të mbijetuarit e dhunës seksuale.

Si Presidentja e parë femër e Kosovës, dikur thatë se jo vetëm që e thyet, por edhe e keni thyer tavanin proverbial të qelqtë. Si ishte të mbaje një pozicion kaq të shquar publik si grua? Cilat janë sfidat unike me të cilat përballen gratë në udhëheqjen politike në Kosovë dhe si kanë ndryshuar ato me kalimin e kohës?  

Edhe pse disa çështje kanë ndryshuar që nga koha kur përfundova mandatin tim në vitin 2016, duhet të them se shumë gjëra kanë mbetur të njëjta. Megjithatë, është e vërtetë që Kosova jo vetëm që e ka thyer tavanin e qelqtë, por e ka thyer atë plotësisht me zgjedhjen e presidentes së saj të parë femër. Kosova tani ka presidenten e saj të dytë femër, ndërsa mban gjithashtu përqindjen më të madhe të grave në parlament të zgjedhura nga populli – duke tejkaluar edhe kuotën e mandatuar. Në fund të fundit, Kosova ishte një nga vendet e para në rajon që prezantoi një sistem kuotash përfaqësuese për gratë në nivelet lokale dhe qendrore të qeverisjes. Ndërsa mendimet mbi politikën mund të ndryshojnë, unë besoj fuqimisht se kuotat, veçanërisht në shoqëritë në tranzicion, janë një nga mekanizmat më të mëdhenj që na ndihmojnë të kalojmë nga numrat e thjeshtë në përfaqësim kuptimplotë.

Për shembull, në tre ose katër vitet e para të mandatit tim, unë dhe ekipi im na u desh të merreshim me tituj kryesorë të përqendruar në tema shumë sipërfaqësore – çfarë modeli flokësh kisha, çfarë çante mbaja me vete, çfarë veshjeje kisha veshur e kështu me radhë. Rasti më ekstrem ishte postimi i një montazhi fotografik tim gjysmë të zhveshur nëpër qytet. Megjithatë, nuk i kushtova kurrë vëmendje. A më ndikoi mua? Absolutisht më ndikoi. A më bëri të vë në dyshim gjërat? Po, sigurisht që më ka bërë të vë në dyshim shumë gjëra. Por kurrë nuk më bëri të tërhiqem nga ajo që po shpalosja. Kjo ishte, në fund të fundit, një strategji që synonte të ndërhynte në veprimet dhe qëllimet e mia – veçanërisht kur bëhej fjalë për të folur për të drejtat e grave dhe rolin e grave brenda shoqërisë kosovare. Ekziston një shprehje e famshme: ajo që nuk të thyen të bën më të fortë. Unë qëndrova aty për të vendosur një precedent të ndryshëm dhe për të lënë një trashëgimi kuptimplote – veçanërisht për zonjushat e reja, të cilat ishin për mua motivimi kryesor për të qëndruar në kurs dhe për të krijuar një rrugë që ato të ndiqnin.

Në vitin 2012 ju organizuat një Samit Ndërkombëtar të Grave “Partneriteti për Ndryshim – Fuqizimi i Grave”, në të cilin morën pjesë më shumë se 200 udhëheqëse nga e gjithë bota, përfshirë ish-Sekretaren e Shtetit të SHBA-së, Madeleine Albright. Parimet e Prishtina-s që rezultuan nga kjo kërkuan një rritje të pjesëmarrjes politike të grave. Sa janë bërë realitet këto parime?

Në vitin 2012, Prishtina dhe Kosova shtruan tapetin e kuq për të pritur mbi 200 udhëheqës nga e gjithë bota – nga Kanadaja deri në Australi. Një vend që dikur ishte në hijen e reve të errëta, tani kishte dalë në titujt kryesorë globalë dhe samiti, për herë të parë i organizuar në Prishtina në atë nivel, pati shumë rezultate pozitive – Parimet e Prishtina, angazhimi i G7 dhe shumë aktivitete të tjera. Jam i lumtur të them se Parimet e Prishtina jo vetëm që u miratuan si rezolutë në parlamentin e Kosovës, por ato u bënë gjithashtu bazë e shumë iniciativave të ligjeve të reja, si ligjet për të drejtat e pronës dhe ndryshimet e shumë ligjeve të tjera. Deri më sot, është një dokument kaq i shquar saqë vazhdon të referohet dhe të përdoret si dokumenti bazë për përmirësimin e rolit të grave në shoqërinë e Kosovës. Për më tepër, Parimet e Prishtina janë kërkuar të përdoren si shembull për përfshirjen e tyre në kuadrin legjislativ nga vendet fqinje të Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë.

Ju nuk jeni aktive vetëm si anëtare e Këshillit të Grave Lidere Botërore, por edhe si edukatore, së fundmi keni dhënë një kurs mbi “Luftën, Nacionalizmin dhe Dhunën Seksuale në Evropën Juglindore” në Kolegjin Dartmouth. Cili është mesazhi juaj kryesor për gratë e reja në lidhje me fuqizimin e tyre dhe lidershipin femëror?

Diçka që mësova në fillim të karrierës sime, rreth 30 vjet më parë, është se duhet të besosh në veten dhe në potencialin tënd, të investosh në veten tënde dhe të mos lejosh kurrë askënd të të dekurajojë. Nuk do të ketë kurrë diçka në këtë botë që nuk do të jesh në gjendje ta bësh nëse e provon vetë. Kishte shumë raste kur e pyesja veten: “A është kjo për mua? A mund ta bëj atë?”, dhe i thoja vetes: “Jo, nuk është për mua. Nuk do të jem kurrë në gjendje ta bëj këtë”. Megjithatë, çdo herë që dëgjoja ndjesinë time të brendshme, edhe nëse më këshillonin të mos bëja diçka dhe edhe nëse dyshoja në veten time, do të dilja më e suksesshme sesa do të kisha dalë ndryshe.

Po kështu, mos bëj kurrë kompromis me parimet që përfaqëson. Sepse në momentin që i thua vetes “Do të bëj një kompromis të vogël vetëm një herë dhe nuk do ta bëj më kurrë”, mbaji mend fjalët e mia – ky do të jetë vetëm fillimi. Në fund, nuk do ta dish se çfarë përfaqëson në të vërtetë. Unë nuk e bëra kurrë këtë. A i vështirësoi gjërat? Po. A më bëri të bëja më shumë përpjekje? Absolutisht. Megjithatë, rezultati përfundimtar ishte shumë më i mirë dhe shumë më shpërblyes.

Kosova nuk është në Bashkimin Evropian, por përdor euron si monedhë të saj, nuk është në NATO, por pret misionin më të madh të udhëhequr nga NATO, nuk është anëtare e organizatave ndërkombëtare, por shumica e tyre janë të përfaqësuara në terren. Prishtina është pra një qendër ndërkombëtare në vetvete. Si e shihni rolin e OKB-së sot dhe aftësinë e saj për t’u përballur me sfidat globale?

Në fjalimin tim inaugurues si President i Kosovës në vitin 2011, fillova të përcaktoj objektivin strategjik dhe destinacionin për Kosovën – anëtarësimin e plotë në BE dhe NATO dhe një aleancë të fortë me SHBA-në. Nuk ka mundësi tjetër për Kosovën, apo për ndonjë vend tjetër në rajon, përveç integrimit të plotë brenda BE-së, OKB-së dhe NATO-s. Sot, më shumë se kurrë, po e shohim rëndësinë e kësaj. Nuk ka të bëjë me sa i madh apo sa i vogël është një vend – secili prej nesh ka një rol dhe një përgjegjësi në arenën globale.

Në fjalimin tuaj të parë të vitit 2011, ju thatë se përveç anëtarësimit në BE, ideali i Kosovës është miqësia e përhershme me Shtetet e Bashkuara. Si e shihni dinamikën në marrëdhëniet midis Kosovës dhe Shteteve të Bashkuara?

Kosova ka si qëllim përfundimtar integrimin në BE, integrimin në NATO, integrimin në OKB dhe një aleancë dhe partneritet të fortë me SHBA-në. Kosova ka ruajtur një aleancë dhe partneritet të fortë me SHBA-në, si para ashtu edhe pas luftës. Unë nuk do të isha këtu, duke jetuar jetën time dhe duke folur me ju sot, po të mos ishte për SHBA-në dhe popullin e saj. Ata mbështetën ndërhyrjen humanitare të NATO-s për të ndaluar gjenocidin dhe spastrimin etnik në Kosovë në vitin 1999 dhe për rolin e SHBA-së në zhvillimin e vazhdueshëm të Kosovës që nga fundi i luftës deri në ditët e sotme. Si të tillë, populli i Kosovës, institucionet e Kosovës dhe unë jemi të gjithë përjetësisht mirënjohës ndaj të gjithë bashkësisë ndërkombëtare, veçanërisht SHBA-së, për qëndrimin pranë popullit të Kosovës gjatë kohërave tona më të vështira.

Në moshën 35 vjeç, ju ishit kryetarja më e re femër e shtetit. Babai juaj ju bindi të përballeni me sfidën duke theksuar përgjegjësinë e individit për të mirën e përbashkët. Që atëherë keni grumbulluar përvojë si burrë shteti, reformatore dhe edukatore. Prandaj, disa besojnë se jeni shumë e re dhe e rëndësishme për të dalë në pension. A jeni gati të riangazhoheni në skenën politike apo mendoni se është më mirë të udhëheqni nga prapa?

Të qenit President i Republikës së Kosovës dhe t’i shërbej vendit dhe popullit tim ka qenë nderi më i madh i jetës sime. Ditën që dorëzova detyrën time si President i Kosovës, bëra gjithashtu një premtim publik, një premtim, se kudo që të jem, apo çfarëdo roli që të marr, do të jem gjithmonë në shërbim të Kosovës dhe popullit të saj. Një herë presidente, gjithmonë presidente. Ajo që po bëj tani me Fondacionin Jahjaga është pikërisht kjo – të përmbush premtimin tim ndaj popullit të Kosovës dhe institucioneve të saj, duke u shërbyer atyre dhe të ardhmes së vendit tim.