Klaustrofobia është një çrregullim ankthi që karakterizohet nga një frikë e fortë nga hapësirat e mbyllura.
Personat që vuajnë nga kjo fobi ndihen të shqetësuar deri në panik kur ndodhen në vende si ashensorë, dhoma pa dritare, tunele, apo vende ku ka turma të mëdha që kufizojnë lëvizjen.
Në këtë artikull do të zbulojmë në detaje se cili është kuptimi psikologjik i klaustrofobisë dhe si ta kapërcejmë atë.
- Çfarë është klaustrofobia?
- Agorafobia dhe klaustrofobia
- Simptomat e klaustrofobisë
- Shkaqet e mundshme të klaustrofobisë
- Pasojat e klaustrofobisë
- Si të kapërceni klaustrofobinë?
1. Çfarë është klaustrofobia?
Termi klaustrophobia rrjedh nga latinishtja “claustrum” që do të thotë “vend i mbyllur” dhe nga greqishtja “phobos” që do të thotë “frikë”. Është një nga fobitë specifike më të zakonshme dhe më të njohura.
Kjo gjendje karakterizohet nga një frikë intensive nga hapësirat e mbyllura në të cilat ka një mungesë të perceptuar të rrugëve të shpëtimit.
Klaustrofobia nuk është thjesht frika nga vetë hapësirat e mbyllura, por më tepër një frikë e lidhur me atë që mund të ndodhë në këto hapësira, si frika për t’u bllokuar ose mbytur. Një frikë që mund të shkaktohet edhe nga situata të përditshme si qëndrimi në radhët e trafikut ose ulja në karrige dentare.
Në DSM-5-TR (Manuali diagnostik dhe statistikor i çrregullimeve mendore), klaustrofobia vendoset midis çrregullimeve specifike të ankthit së bashku me fobi të tjera si frika nga deti (talasofobia), frika nga fluturimi (aerofobia) ose frika nga turmat ( demofobia).
Historia e kësaj fobie daton në kohët e lashta, me referenca për frikë të ngjashme në tekstet historike dhe filozofike. Për shembull, në Komedinë Hyjnore të Dante Alighierit, poeti përshkruan, të vendosura në Ferr, skena mundimi në hapësira të ngushta dhe nëntokësore që ngjallin një ndjenjë shtypjeje dhe frike, duke pasqyruar ankthin e rrënjosur thellë të të qenit i mbyllur.
Klaustrofobia, si fobitë e tjera specifike, mund të çojë në sjellje shmangëse dhe simptoma fizike intensive, duke e bërë të vështirë jetën e përditshme për ata që vuajnë prej saj.
2. Agorafobia dhe klaustrofobia
Është e rëndësishme të dallojmë klaustrofobinë nga agorafobia. Një tjetër fobi specifike e karakterizuar nga frika për të qenë në situata ku mund të jetë e vështirë të arratisesh, si p.sh vende të mbushura me njerëz ose hapësira të hapura.
Ndërsa ndjenja e klaustrofobisë ka të bëjë kryesisht me frikën e të qenit i bllokuar në hapësira të mbyllura. Agorafobia fokusohet në frikën e humbjes së kontrollit në situata publike, shpesh nga frika e një sulmi paniku.
Këto dy kushte mund të ndajnë karakteristika të ngjashme, siç është shmangia e turmave.
Në veçanti, faktorë të tillë si “frika nga bllokimi” dhe “frika nga pamundësia e arratisjes” janë konceptualisht të rëndësishëm për të dyja fobitë.
Kjo tregon një mbivendosje të mundshme midis klaustrofobisë dhe agorafobisë, duke sugjeruar se të dy kushtet mund të ndajnë mekanizma të ngjashëm themelorë, të tillë si frika për të mos qenë në gjendje të shpëtojnë lehtë.
Në raste ekstreme, këto mendime mund të shkaktojnë një sulm klaustrofobie, e cila manifestohet si një frikë intensive dhe e pakontrollueshme që mund të kulmojë edhe në një sulm paniku.
Sulmet e panikut janë episode të papritura të ankthit akut që mund të manifestohen me simptoma fizike si:
- palpitacione
- djersitje
- dridhje
- ndjenjë mbytjeje.
Këto simptoma mund të jenë aq intensive saqë të personat kanë frikë të humbasin kontrollin ose kanë frikë të vdesin.
Marrëdhënia midis agorafobisë, klaustrofobisë dhe sulmeve të panikut na kujton se si frika e lidhur me pamundësinë e arratisjes ose humbjen e kontrollit janë elementë thelbësorë që mund të përkeqësojnë simptomat e ankthit dhe të çojnë në episode të panikut akut.
3. Simptomat e klaustrofobisë
Simptomat e klaustrofobisë mund të ndahen në dy kategori kryesore: simptoma të situatës dhe simptoma njohëse.
Simptoma të situatës
Ndër simptomat e situatës, domethënë ato që lidhen me një kontekst dhe moment të caktuar, mund të gjejmë:
- Frika e kurthit, personi percepton se është në një situatë nga e cila s’mund të shpëtojë lehtë.
- Shembull, Kur janë në një ashensor të bllokuar ose në metro të bllokuar midis dy stacioneve.
- Frika nga mbyllja fizike, si të qenit i kufizuar fizikisht ose i detyruar në një hapësirë të vogël.
- Shembull klaustrofobia në MRI, kur individi detyrohet të qëndrojë brenda një tubi të ngushtë për një periudhë të caktuar kohore.
- Poashtu klaustrofobia është tipike edhe tek aeroplanët, e cila mund të shoqërohet edhe me frikën e fluturimit.
- Shmangia e turmave dhe vendeve zakonisht të mbushura me njerëz si:
- koncertet, ngjarjet sportive ose transporti publik gjatë orëve të pikut.
- Shmangia e mbylljes fizike, e cila manifestohet duke shmangur hapësirat e vogla e të mbyllura, si:
- p.sh. një bodrum me tavane të ulëta ose një banjë pa dritare.
Simptomat njohëse
Ndër simptomat më të shpeshta njohëse:
- Frika nga humbja e kontrollit:
- Personi klaustrofobik mund të ketë frikë nga humbja e kontrollit në një hapësirë të mbyllur, duke menduar se nuk do të jetë në gjendje të menaxhojë ankthin ose frikën që ngjall situata.
- Frika nga mbytja:
- Një simptomë e zakonshme është ndjesia se po ju mungon ajri ose se nuk mund të merrni frymë siç duhet, edhe pse në fakt nuk keni vështirësi në frymëmarrje.
- Frika nga pamundësia për të shpëtuar:
- Ndër frikërat më të përhapura, ajo i referohet besimit se nëse diçka do të shkonte keq, njeriu nuk do të mund të dilte shpejt ose sigurt.
- Një shembull është frika për të hyrë në një tunel të gjatë e të ngushtë, siç është një tunel autostrade.
4. Shkaqet e mundshme të klaustrofobisë
Pse vuani nga klaustrofobia?
Klaustrofobia ka shkaqe multifaktoriale, p.sh. komponentë biologjikë, psikologjikë dhe mjedisorë.
Teoria e kushtëzimit dhe ndikimi mjedisor
Sipas teorisë klasike të kushtëzimit, përvojat traumatike mund të kushtëzojnë një individ që të zhvillojë një përgjigje frike në situata të ngjashme me ato të përjetuara.
Për shembull, Rachman (1991) theksoi se si klaustrofobia mund të zhvillohet pas një përvoje traumatike, si p.sh. ngecja në një hapësirë të kufizuar, e cila e detyron personin të frikësohet nga situata të ngjashme.
Ndikimet mjedisore dhe sociale luajnë një rol të rëndësishëm në zhvillimin e gjendjes. Studimi i Ost (1987) theksoi se si mosha në të cilën ndodhin përvojat e frikshme dhe ekspozimi ndaj sjelljeve ankthioze nga ana e prindërve ose figurave referuese mund të kontribuojnë në krijimin e fobisë.
Gjenetika
Klaustrofobia mund të ketë edhe një komponent trashëgues. Një meta-analizë mbi gjenetikën e çrregullimeve të ankthit ka treguar se fobitë specifike, duke përfshirë klaustrofobinë, priren të ndodhin më shpesh tek individët me predispozicion gjenetik (Hettema, Neale dhe Kendler, 2001), në prani të faktorëve specifikë mjedisorë.
Neurobiologjia
Nga pikëpamja neurobiologjike, studime të tilla si ai i LeDoux (2000) kanë identifikuar amigdalën, një rajon i trurit i përfshirë në rregullimin e përgjigjeve të frikës, si një komponent kyç në manifestimin e fobive.
Mosfunksionimet në këtë fushë mund të çojnë në reagime të ekzagjeruara të frikës në situata të perceptuara si kërcënuese, duke kontribuar kështu në zhvillimin e kushteve të tilla si klaustrofobia.
Teoria evolucionare
Një teori tjetër sugjeron se klaustrofobia mund të ketë rrënjë evolucionare. Marks (1987) eksploroi se si disa fobi mund të jenë rezultat i mekanizmave evolucionar të mbijetesës, ku frika nga hapësirat e mbyllura mund të kishte ofruar një avantazh adaptiv në kohët e lashta, duke mbrojtur individët nga rreziqet e mundshme.
5. Pasojat e klaustrofobisë
Klaustrofobia mund të ketë pasoja të rëndësishme psikologjike dhe fizike.
Për shembull, mund të shkaktojë ankth parashikues dhe izolim social tek ata që vuajnë prej tij, pasi individët mund të vendosin të shmangin situatat që ata i konsiderojnë potenciale për të shkaktuar frikën e tyre.
Prandaj, një person mund të kufizojë pjesëmarrjen e tij në ngjarje ose të shmangë përdorimin e ashensorëve, duke kompromentuar aktivitetet e përditshme, shoqërore apo mjekësore.
Për shembull, heqja dorë nga testet mjekësore të nevojshme për një diagnozë, si një MRI, mund të ndikojë negativisht në shëndetin tuaj dhe në cilësinë e kujdesit që merrni.
Fizikisht, sulmet klaustrofobike mund të shfaqen me simptoma të tilla si:
- takikardi
- djersitje ose të dridhura
- marramendje
- vështirësi në frymëmarrje dhe hiperventilim
- rritje e ritmit të zemrës
- ndjenja e shtrëngimit..
6. Si të kapërceni klaustrofobinë?
A është e mundur të kapërcehet klaustrofobia në aeroplan, në ashensor apo në një MRI?
Falë disa teknikave të relaksimit dhe përdorimit të terapisë, ju mund të dilni nga kjo gjendje.
Përdorimi i mbështetjes psikologjike jo vetëm që mund të ndihmojë në hetimin e frikës dhe anktheve të thella të lidhura me hapësirat e mbyllura, por përmes strategjive specifike mund të ndihmojë pacientin t’i trajtojë ato në mënyrë aktive.
Ndër teknikat më efektive janë relaksimi progresiv i muskujve, strategjitë e ekspozimit dhe trajnimi autogjen.
Relaksimi progresiv i muskujve
Relaksimi progresiv i muskujve, i zhvilluar nga Edmund Jacobson në 1925, ndihmon në reduktimin e ankthit përmes praktikës së tkurrjes dhe çlirimit të muskujve. Efektiviteti i tij në trajtimin e çrregullimeve të ankthit konfirmohet nga provat shkencore (Conrad & Roth, 2007), të cilat nënvizojnë rolin e tij në tejkalimin e klaustrofobisë.
Strategjitë e ekspozimit
Strategjitë e ekspozimit, të përshkruara nga Joseph Wolpe që nga vitet 1950, përfshijnë ekspozim gradual dhe të kontrolluar ndaj situatës së frikshme, siç janë hapësirat e mbyllura, për të reduktuar reagimin fobik.
Trajnimi autogjenik
Trajnimi autogjenik, i zhvilluar nga Johannes Heinrich Schultz dhe Wilhelm Luthe, tregoi se si trajnimi autogjen mund të zvogëlojë ankthin gjatë procedurave mjekësore stresuese si MRI.
Trajnimi autogjenik funksionon duke përsëritur fraza të thjeshta që nxisin ndjesinë e qetësisë dhe relaksimit në trup, duke ndihmuar mendjen të çlirohet nga stresi.
