Në praktikën e saj terapeutike, psikoterapistja me përvojë dhe pedagoge në Kaliforni, Nahid Fattahi, shpesh takon njerëz që, nga jashtë, duken sikur po bëjnë gjithçka “siç duhet”. Janë të suksesshëm, të sjellshëm dhe të përkushtuar ndaj familjes. Por brenda tyre ndiejnë një boshllëk të pashpjegueshëm, një peshë të heshtur që i shoqëron dhe një ndjesi se jeta që po jetojnë nuk është vërtet e tyrja.
Shpesh shprehen me fjalë si: “Prindërit e mi sakrifikuan gjithçka. U jam borxhli që të kem sukses”, ose, “Nuk e zgjodha këtë rrugë vetë. M’u diktua.” Dhe ndonjëherë, edhe pasi kanë arritur gjithçka që u kërkua prej tyre, pranojnë: “Ndihem bosh.”
Çfarë është “borxhi i sakrificës”?
Fattahi e quan këtë ndjesi borxhi i sakrificës, një presion të padukshëm për të shlyer sakrificat e prindërve, jo me para, por përmes zgjedhjeve jetësore. Kjo ndjesi haset shpesh te gjenerata e parë e emigrantëve dhe te fëmijët e tyre, sidomos në kultura ku nderimi ndaj familjes nënkupton vendosjen e nevojave të tyre përpara të vetave.
Shumë nga historitë e prindërve janë vërtet të jashtëzakonshme. Ata kanë lënë pas gjithçka: shtëpi, karrierë, familje, gjuhë. Kanë përballuar sfida të mëdha, diskriminim dhe humbje, vetëm për të ndërtuar një të ardhme më të mirë për fëmijët.
Por bashkë me këto sakrifica, shpesh përcillet edhe një mesazh i pashprehur: Mos e shpërdoro atë që kemi dhënë. Mos na zhgënje.
Njëra nga klientet e Fattahit, një grua në të tridhjetat, ishte bërë mjeke sepse i ati e quante “ëndrra e tij e realizuar”. Ajo nuk e urrente profesionin, por as nuk e kishte zgjedhur vetë. Çdo pacient që trajtonte i dukej si një përpjekje për të shlyer një borxh emocional shumë të madh. Mirënjohja e saj ishte e sinqertë, por nuk kishte shumë hapësirë për zërin e saj personal.
Një tjetër klient, një i ri që punonte në teknologji, i tha: “Ndjej sikur po jetoj jetën e dikujt tjetër.” Prindërit e tij kishin shpëtuar nga lufta dhe kishin nisur gjithçka nga e para. Ai kishte arritur gjithçka që ata kishin ëndërruar: punë të mirë, stabilitet dhe status. Por çdo mëngjes e zgjonte ndjenja e ankthit. Kur përpiqej të fliste me ta, përballej me fjalë të dhimbshme: E bëmë gjithë këtë për ty. Pse nuk je i lumtur?
Ky “borxh i sakrificës” nuk ndikon vetëm në mendje, por prek edhe ndërgjegjen. Nëse prindërit kanë dhënë gjithçka për ty, a nuk duhet të jesh mirënjohës? Dhe a do të thotë mirënjohja që të vazhdosh në një rrugë që të dëmton, vetëm për të mos i zhgënjyer?
Në shumë kultura, sidomos ato kolektiviste, këto pritshmëri shpërndahen sipas gjinisë: djemtë pritet të mbajnë barrën financiare të familjes dhe të “pjekuren” herët. Vajzat shpesh shndërrohen në kujdestare emocionale, përkthyese të kulturës dhe gjuhës, si dhe bartëse të ëndrrave të paplotësuara të prindërve.
Por nuk bëhet fjalë për fajësim të prindërve. Përkundrazi, shumica janë të dashur, të fortë dhe kanë kaluar më shumë sesa shumëkush mund të imagjinojë. Megjithatë, edhe synimet më të mira mund të kenë pasoja të dhimbshme.
Kur dashuria lidhet me bindjen, ajo nuk ndihet më si dashuri, por bëhet e kushtëzuar. Kjo dashuri e kushtëzuar mund të kthehet ngadalë në ankth, ndjenjë faji dhe depresion. Fattahi ka parë se çfarë ndodh kur kjo ndjesi nuk emërtohet: të rritur në të 40-at apo 50-at që ende nuk ndihen të lirë të jetojnë sipas kushteve të tyre; prindër që tani ndiejnë keqardhje të heshtur për presionin që kanë ushtruar, por nuk dinë si ta zhbëjnë. Familje plot dashuri, por edhe plot heshtje, keqkuptime dhe mall.
Si mund të shërohemi?
Nëse dikush e njeh veten në këtë përvojë, hapi i parë është ta emërtojë: kjo quhet borxhi i sakrificës. Ta thuash nuk të bën mosmirënjohës, por të ndershëm. Mund të duash prindërit dhe njëkohësisht të ndihesh i ngarkuar nga ëndrrat e tyre. Mund të nderosh atë që ata kanë dhënë dhe njëkohësisht të dëshirosh diçka tjetër për veten. Mirënjohja nuk duhet të nënkuptojë humbje të vetvetes.
Një pyetje e dobishme që mund t’ia bësh vetes është: Nëse do të isha vërtet i lirë, çfarë do të zgjidhja? Çfarë më jep jetë? Këto pyetje mund të duken të frikshme, sidomos nëse për vite me radhë ke qenë ai apo ajo që duhej të ishe, jo ai apo ajo që je. Por janë të domosdoshme për të rikthyer ndjenjën e vërtetë të vetvetes.
Terapia, veçanërisht me një profesionist që kupton dinamikën e familjeve emigrante, mund të jetë një hap i rëndësishëm. Po ashtu edhe shkrimi në ditar, bisedat në komunitet apo miqësitë ku mund të jesh i/e vërtetë.
Një thirrje edhe për prindërit
Edhe roli i prindërve është vendimtar. Një nga gjërat më shëruese që një prind mund t’i thotë fëmijës së vet është: Nuk më detyrohesh me jetën tënde. Bëra sakrifica sepse të dua, jo për të të kontrolluar. Historia mund të ndahet jo si ndëshkim emocional, por si trashëgimi force. Të dëgjosh se kush është fëmija yt në të vërtetë, dhe jo thjesht se kush doje të bëhej, është akt i thellë dashurie.
Po, kjo mund të jetë e dhimbshme. Mund të kërkojë të lëshosh ëndrrat e vjetra dhe mund të përfshijë pikëllim. Por në anën tjetër të kësaj sfide ndodhet diçka më e mirë: një marrëdhënie e ndërtuar mbi respekt të ndërsjellë dhe lidhje të vërtetë, jo mbi presion të heshtur dhe pritshmëri të pathëna.
Si shoqëri, ka ardhur koha të rishkruajmë përkufizimin e suksesit. Nuk është vetëm diploma, paratë apo prona. Suksesi i vërtetë përfshin mirëqenien emocionale, lirinë, gëzimin dhe të drejtën për të zgjedhur vetë jetën tënde.
Borxhi i sakrificës është i vërtetë, por nuk duhet të na përcaktojë. Mund ta nderojmë të kaluarën me dhembshuri dhe njëkohësisht të zgjedhim një të ardhme tjetër. Mund të respektojmë prej nga vijmë dhe t’i japim vetes lejen për të ecur përpara.
Dhe gjithçka nis me një të vërtetë: të thënë vetes, njërës-tjetrit dhe brez pas brezi.
