Shtetet anëtare të Organizatës Botërore të Shëndetësisë miratuan një traktat mbi përgatitjen globale për pandemi në Asamblenë e saj të 78-të vjetore, më 20 maj, pas tre vitesh negociatash të zgjatura.
Është vetëm hera e dytë në historinë e OBSH-së që shtetet anëtare kanë negociuar dhe rënë dakord me sukses për një traktat të rëndësishëm; e para ishte Konventa Kornizë për Kontrollin e Duhanit në vitin 2003.
“Kjo në vetvete është një arritje”, tha Ayelet Berman, një eksperte globale e ligjit shëndetësor në Universitetin Kombëtar të Singaporit.
Marrëveshja e Pandemisë e OBSH-së vjen pas pandemisë COVID-19, e cila vlerësohet të ketë rezultuar në më shumë se 20 milionë vdekje njerëzore. Ajo mbetet një nga katastrofat më të mëdha shëndetësore dhe ekonomike në botë.
Cilat janë pikat kryesore të Marrëveshjes së Pandemisë së OBSH-së?
Përmes traktatit, vendet kanë rënë dakord të përmirësojnë masat e tyre të parandalimit të pandemisë , kapacitetet e monitorimit dhe të krijojnë plane parandalimi të pandemisë dhe kontrolle të sëmundjeve infektive.
Përfshihen gjithashtu masa barazie: Marrëveshja synon të sigurojë “shpërndarjen dhe shkallëzimin e shpejtë të prodhimit global të produkteve shëndetësore të lidhura me pandeminë”.
Vaksinat konsiderohen më të rëndësishmet nga këto dispozita, por masat e barazisë mund të përfshijnë gjithashtu pajisje mbrojtëse personale dhe trajtime mjekësore, të tilla si antiviralët dhe antibiotikët.
Sistemi i të dhënave gjenetike është qendror për traktatin
Ndarja e burimeve është thelbësore për marrëveshjen, veçanërisht qasja e përbashkët në të dhënat gjenetike të patogjenëve midis kombeve përmes një Sistemi për Qasjen dhe Ndarjen e Përfitimeve të Patogjenëve — shkurt “PABS”.
Gjithashtu, ofrohet qasje në një rezervë pajisjesh testimi, ilaçesh dhe vaksinash. Një e pesta e pajisjeve të disponueshme do të vihet mënjanë për t’u ndarë vendeve me të ardhura të ulëta, sipas marrëveshjes.
Se si do të funksionojë saktësisht PABS-i ende nuk është vendosur. Shtetet anëtare duhet të përcaktojnë detajet deri në maj 2026.
Por qëllimi i tij është i qartë: Një ndarje e shpejtë e informacionit mbi sëmundjet mund të ndihmojë në ngadalësimin e transmetimit të një patogjeni të ri vdekjeprurës.
“Do të jetë shumë e rëndësishme të kemi komunikim të shpejtë”, tha Daniela Manno, një epidemiologe në Shkollën e Higjienës dhe Mjekësisë Tropikale në Londër.
“Ndarja e të dhënave gjenetike të patogjenit do të ishte e rëndësishme sepse kjo është ajo që do të përdoret për të prodhuar vaksina dhe teste. Kjo ide që prodhuesit [farmaceutikë] dhe vendet e tjera mund të kenë qasje në sekuencën e patogjenit do të ishte e rëndësishme.”
Efektiviteti i traktatit varet nga zbatimi i tij
Marrëveshja për pandeminë është në fakt një deklaratë qëllimi; zbatimi i saj është i paqartë.
Disa vende shprehën shqetësime në lidhje me draftet e hershme të marrëveshjes, të cilat, sipas tyre, do të kompromentonin sovranitetin shtetëror. Ky nuk është rasti në versionin përfundimtar. Parimet qeverisëse të marrëveshjes theksojnë në mënyrë të qartë të drejtat e secilit komb për të zbatuar ligje dhe politika.
Por disa ekspertë thanë se kjo ka ardhur në kurriz të zbatimit të ligjit.
“Ligjërisht, është mjaft e kufizuar”, tha Berman. “Pyetja është, si do të zbatohet?”
“Marrëveshja nuk i jep OBSH-së asnjë fuqi ndërhyrjeje në punët e brendshme.”
Berman tha se suksesi i marrëveshjes do të varet nga mënyra se si financohen iniciativat e saj – një detaj tjetër që ende nuk është vendosur – dhe vullneti politik.
Një konferencë e palëve, e ngjashme me “COP”-et e programeve të Kombeve të Bashkuara për klimën dhe mjedisin, mund të harmonizojë përgatitjet ndërkombëtare për pandeminë, thanë ekspertët.
“Ideja atje është që do të jetë një vend ku shtetet anëtare do të takohen dhe, në një mënyrë jo-kundërshtare, do të vlerësojnë zbatimin”, tha Berman. “Është më shumë një mekanizëm i butë për të inkurajuar zbatimin.”
Mungesa e SHBA-së nuk u anashkalua
Mungesa më e dukshme në Asamblenë Botërore të Shëndetësisë është ajo e Shteteve të Bashkuara . Ato u tërhoqën nga OBSH-ja me urdhër ekzekutiv kur Donald Trump filloi presidencën e tij të dytë në janar 2025.
Ky veprim, i kritikuar gjerësisht në komunitetin global të shëndetësisë , e privon OBSH-në nga financuesi i saj kryesor dhe lojtari më i madh në shëndetësinë globale. Në seancën plenare hapëse të hënën, më 19 maj, Drejtori i Përgjithshëm i OBSH-së, Tedros Adhanom Ghebreyesus, u kërkoi shteteve të mbetura anëtare të OBSH-së të mbështesin një buxhet të ri që do të ishte 21% më pak për ciklin e ardhshëm dyvjeçar të financimit.
Duke lënë mënjanë financimin, SHBA-të nuk do të kenë nevojë të marrin pjesë në asnjë nga dispozitat e marrëveshjes së pandemisë, që do të thotë se kompanitë farmaceutike me seli brenda vendit mund të mos kenë nevojë të zbatojnë dispozitat e ndarjes së informacionit.
Është një kufizim i qartë, tha Berman.
“Shumë nga institutet kërkimore të industrisë farmaceutike janë të vendosura në Shtetet e Bashkuara, kështu që nuk do të keni një qeveri që supozohet se i inkurajon ata të bashkëpunojnë në kërkim dhe zhvillim… transferimin e teknologjisë dhe shumë çështje të tjera”, tha Berman.
Kjo mund të zvogëlojë ambiciet e barazisë të traktatit, i cili synon të ndihmojë vendet me të ardhura të ulëta në luftimin e pandemive duke ndarë teknologjinë , megjithëse disa nga zhvilluesit kryesorë të vaksinës COVID-19, të tilla si BioNTech dhe AstraZeneca, janë të vendosura në Evropë.
Megjithatë, Manno shpreson se marrëveshja do të shënojë një hap të parë të rëndësishëm në ndalimin – ose kufizimin – e pandemisë së ardhshme.
“Shpresoj që një marrëveshje e tillë do të thotë që publiku të ndihet pak më i mbrojtur, sepse vendet janë të gatshme të punojnë së bashku. Shpresoj që ata të ndiejnë se ka më shumë barazi në mënyrën se si ndahet teknologjia, shpresoj që njerëzit që jetojnë në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme do të kenë pak më shumë besim në mënyrën se si funksionon sistemi ndërkombëtar”, tha Manno.
