Rritja ekonomike në vendet ku vepron Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH) ka shënuar përmirësim në fillim të vitit 2025, por sfidat e reja të tregtisë globale pritet ta ngadalësojnë atë në pjesën e dytë të vitit. Raporti i fundit “Regional Economic Prospects – Under Pressure” i BERZH-it vën në dukje ndikimin e tarifave të reja ndaj eksporteve evropiane dhe konkurrencës së fortë nga Kina, duke krijuar presion mbi ekonomitë e rajoneve të ndryshme.
Rritja ekonomike dhe pritshmëritë
Në 43 vendet ku investon BERZH, rritja ekonomike u përmirësua nga 2.8% në vitin 2024, në 3.3% gjatë gjysmës së parë të vitit 2025. Megjithatë, për pjesën e dytë të vitit, parashikohet një ngadalësim i ndjeshëm. BERZH parashikon që prodhimi në vendet e saj të rritet me 3.1% gjatë vitit 2025 dhe të arrijë në 3.3% në vitin 2026. Këto pritshmëri janë disi më të mira për vitin 2025, por më të ulëta për 2026 krahasuar me parashikimin e muajit maj.
Vendet më të prekura nga ulja e parashikimeve
Shumica e vendeve që panë rishikim negativ të fortë të rritjes ekonomike janë anëtare të BE-së në Evropën Qendrore dhe shtetet baltike:
- Sllovenia: parashikimi u ul me 1.2%, duke e lënë rritjen në vetëm 0.7% për 2025, pas rënies së eksporteve drejt SHBA me rreth 1% të PBB-së.
- Hungaria: ulje me 1% në pritshmëri, me rritje të parashikuar 0.5%. Vendi përballon mungesë investimesh për shkak të fondeve të ngrira nga BE dhe kosto të larta financimi.
- Letonia: ulje me 0.9%.
- Estonia: ulje me 0.8%.
Në këto 9 vende të Evropës Qendrore dhe shteteve baltike, rritja parashikohet në 2.4% për 2025 dhe 2.7% në 2026, e kufizuar nga dobësia e kërkesës së jashtme, masat shtrënguese buxhetore dhe tarifat amerikane.
Vendet me pritshmëri më të mira
- Polonia: parashikimi është rritur me 0.2%, duke pritur rritje 2.5% këtë vit. Investimet në infrastrukturë, tranzicion energjetik dhe mbrojtje po e mbajnë ekonominë më rezistente.
- Lituania: pritshmëritë për vitin 2026 u rritën me 0.6%.
Sipas kryeekonomistes së BERZH, Beata Javorcik, vendet e mëdha dhe të diversifikuara si Polonia, me investime të larta publike, kanë dalë më fitimprurëse në këtë situatë.
Europa Juglindore dhe Ballkani
Në rajonin e BE-së Juglindore (Bullgari, Greqi, Rumani), BERZH uli pritshmëritë me 0.3% për vitin 2025 dhe me 0.5% për 2026. Investimet po e mbajnë në ekuilibër rënien e eksporteve, me Rumaninë në pozitën më të dobët. PBB-ja mesatare për tre vendet parashikohet të rritet 1.7% në 2025 dhe 1.9% në 2026.
Për Shqipërinë, BERZH ka ruajtur parashikimin e rritjes ekonomike në 3.5% si për 2025 ashtu edhe 2026. Rreziqet për ekonominë shqiptare lidhen me uljen e kërkesës nga zona euro, luhatjet në remitanca dhe ndikimin e thatësirave mbi prodhimin energjetik hidro.
Europa Lindore dhe Kaukazi
- Ukraina: pritshmëritë u ulën me 0.8%, me rritje të parashikuar prej 2.5% për vitin 2025. Faktorët kryesorë janë agresioni rus dhe korrjet e dobëta.
Rajonet e tjera
- Azia Qendrore, Mesdheu Jugor dhe Lindor gjithashtu pritet të përballen me ngadalësim, ndonëse disa prej tyre mbeten më të mbrojtura falë investimeve të huaja dhe tregjeve alternative.
Rreziqet kryesore për vendet e BERZH-it në Evropë
- Tarifat tregtare: Të gjitha eksportet e BE drejt SHBA përballen tani me tarifë 15%. Kjo solli një rritje të përkohshme të eksporteve përpara hyrjes në fuqi të masës, por pritet të dëmtojë prodhimin në afat të gjatë.
- Konkurrenca nga Kina: Kina zë tashmë një të katërtën e eksporteve botërore, duke u bërë konkurrente direkte e vendeve evropiane në produkte kyç si makina dhe bateri.
- Borxhi publik: Kostot e shërbyerjes së borxhit janë të larta, si në Hungari (4% e PBB-së), Poloni dhe Rumani (mbi 2%).
Ku mund të gjenden mundësitë për rritje
Javorcik thekson se politika tregtare e SHBA mund të jetë edhe kërcënim, edhe mundësi. Tarifat e larta ndaj Kinës mund të hapin hapësira për vendet e Evropës Lindore që të zëvendësojnë produktet kineze në tregun amerikan.
Një burim tjetër potencial rritjeje është investimi kinez në Evropë, sidomos në industrinë e makinave, i shoqëruar me transferim teknologjie.
Ndërkaq, rritja e shpenzimeve për mbrojtje shihet si mundësi për rritje ekonomike, sidomos nëse përqëndrohet jo vetëm në armatim, por në infrastrukturë, siguri energjetike dhe IT. Po ashtu, investimi në teknologjitë e reja të mbrojtjes dhe rritja e buxheteve për R&D mund të sjellin rritje të qëndrueshme në të ardhmen.
