Një tërmet me magnitudë 6.2 ballë tronditi së fundmi Stambollin, qytetin më të madh të Turqisë dhe një udhëkryq të madh midis Evropës dhe Azisë. Shtëpi e gati 16 milionë banorëve, Stambolli ndodhet në një distancë të rrezikshme nga çarja e Anadollit Verior – një nga linjat sizmike më aktive në botë. Për vite me radhë, ekspertët kanë paralajmëruar se qyteti përballet me një probabilitet të lartë për të përjetuar një tërmet të madh, dhe çdo dridhje ndez biseda urgjente në lidhje me përgatitjen. Sot, pjesa më e madhe e Stambollit është e ndërtuar dendur, me shumë ndërtesa të vjetra ende të cenueshme pavarësisht paralajmërimeve prej vitesh nga ekspertët. Ndërsa kërcënimi i një tërmeti të madh është i pranishëm, frika nga një katastrofë në shkallë të gjerë po rritet.
Kjo ngre një pyetje thelbësore: a duhet që çdo tërmet të shndërrohet në mënyrë të pashmangshme në një katastrofë?
Disa vende që dikur u përballën me humbje shkatërruese kanë vërtetuar se të jetosh me tërmete nuk do të thotë të jetosh me frikë.
Përvojat e tyre tregojnë se qëndrueshmëria nuk ka të bëjë vetëm me mbijetesën e tërmetit të radhës – ka të bëjë me ndërtimin e sistemeve që mbrojnë jetët para se toka të fillojë të dridhet.
Si e kanë bërë?
Japonia: Harmonia inxhinierike me Tokën
Japonia, e cila ndodhet në Unazën e Zjarrit të Paqësorit, është një nga vendet më të prirura ndaj tërmeteve në botë. Gjatë dekadave, ajo e ka transformuar cenueshmërinë në qëndrueshmëri, falë një kombinimi të teknologjisë, arkitekturës dhe përgatitjes publike.
Një shtyllë kyçe është sistemi i Paralajmërimit të Hershëm për tërmetet, i operuar nga Agjencia Meteorologjike e Japonisë. Që nga viti 2007, ky sistem ka përdorur mbi një mijë sensorë sizmikë për të zbuluar valët e para P (valët primare) më të dobëta dhe për të dërguar alarme përmes telefonave, TV-së, radios dhe altoparlantëve, duke u dhënë njerëzve sekonda kritike para se të fillojnë lëkundjet më të forta.
Rezistenca e Japonisë është ndërtuar edhe në qytetet e saj. Pas Tërmetit të Madh të Kantos të vitit 1923, kodet e ndërtimit u forcuan, megjithëse u desh pak kohë. Një ndryshim i madh ndodhi në vitin 1981, kur rregulloret e reja (Shin-Taishin) kërkonin që të gjitha ndërtimet e reja të përmbushnin standarde më të rrepta sizmike. Shumë objekte thelbësore, të tilla si spitalet dhe qendrat qeveritare, tani përdorin sisteme izolimi sizmik – zgjidhje inxhinierike që lejojnë strukturat të lëkunden dhe të thithin, në vend që t’i rezistojnë, energjisë.
Miho Mazereeuw, një profesor i asociuar në Institutin e Teknologjisë të Masaçusetsit (MIT) dhe drejtor i Laboratorit të Riskut Urban, e shpjegoi këtë qasje për CNN pas tërmetit të Gadishullit Noto të vitit 2024: “Konceptualisht, gjithçka kthehet në idenë se, në vend që t’i rezistosh lëvizjes së Tokës, e le ndërtesën të lëvizë me të.”
Përgatitja është pjesë e jetës së përditshme në Japoni. Stërvitjet për tërmete fillojnë që në moshë të re, rrugët e evakuimit janë të shënuara qartë dhe parqet dhe oborret e shkollave shërbejnë edhe si pika grumbullimi. Vetëm kryeqyteti Tokio ka mbi 240 vende zyrtare evakuimi, të cilat përditësohen rregullisht për t’u përshtatur me rritjen e qytetit.
Kili: Një transformim i farkëtuar nga përvoja
I shtrirë përgjatë bregdetit të Paqësorit të Amerikës së Jugut, Kili ndodhet gjithashtu në Unazën e Zjarrit të Paqësorit. Ishte tërmeti katastrofik i Valdivias i vitit 1960 — që kishte një magnitudë prej 9.5 ballësh, më i forti i regjistruar ndonjëherë — që riformësoi politikat e vendit për katastrofat. Tërmeti dhe cunami që pasoi shkaktuan shkatërrime si në vend ashtu edhe jashtë vendit.
Në përgjigje të kësaj, Kili iu nënshtrua ndryshimeve rrënjësore. U futën rregullore të rrepta ndërtimi që kërkonin rezistencë ndaj sizmikës. Këto reforma e vërtetuan forcën e tyre në vitin 2010, kur goditi tërmeti Maule me magnitudë 8.8 dhe shumë ndërtesa moderne qëndruan të forta.
Evolucioni i Kilit u shtri përtej ndërtimit. Menaxhimi i fatkeqësive u bë një përpjekje kombëtare. Institucione të tilla si Shërbimi Kombëtar Kilian për Parandalimin dhe Reagimin ndaj Fatkeqësive (SENAPRED) u krijuan për të harmonizuar strategjitë e reduktimit të rrezikut në të gjithë sektorët, dhe Kili forcoi lidhjet e saj me organet ndërkombëtare.
“Mësuam se nuk ka një zgjidhje të vetme”, tha Alicia Cebrián López, drejtoreshë kombëtare e SENAPRED, gjatë një tryeze të rrumbullakët në vitin 2024 të organizuar me Kombet e Bashkuara (OKB). “Na duhet një kombinim masash – nga ndryshimet e politikave deri te ndërtimi i kapaciteteve – që mund të përshtaten me realitetet specifike të secilit komunitet.”
Bashkitë gjithashtu luajnë një rol vendimtar, me komitetet komunitare që identifikojnë rreziqet lokale dhe zhvillojnë plane veprimi. Shkollat gjithashtu kryejnë stërvitje të rregullta për tërmetet, duke e përfshirë përgatitjen herët në jetën e përditshme.
Meksika: Nga tragjedia në zgjim
Meksika ka një histori të gjatë dhe të dhimbshme tërmetesh, por vendi ka treguar edhe qëndrueshmëri. Ajo ndodhet sipër disa pllakave tektonike, duke përfshirë pllakat Kokos dhe ato të Amerikës së Veriut, duke e bërë atë shumë sizmik.
Një pikë kthese erdhi më 19 shtator 1985, kur një tërmet me magnitudë 8.0 ballë shkatërroi kryeqytetin Mexico City . Fatkeqësia nxori në pah të meta të thella në ndërtim dhe reagim ndaj emergjencave, duke shkaktuar kërkesën për ndryshim.
Më pas, Meksika zhvilloi një nga sistemet e para publike të paralajmërimit të hershëm për tërmete në botë: Sistemi Meksikan i Alarmit Sizmik (SASMEX) u lançua në vitin 1991. Tani, sensorët bregdetarë zbulojnë tërmete të mëdha dhe u japin deri në një minutë paralajmërim qyteteve në brendësi të vendit – kohë e mjaftueshme për të kërkuar strehim, për të ndaluar trenat dhe për të aktivizuar sistemet e emergjencës.
Kur një tjetër tërmet i madh goditi më 19 shtator 2017, Meksika ishte më e përgatitur. Edhe pse tërmeti me magnitudë 7.1 shkaktoi dëme dhe humbje jetësh, ndërtesat e përmirësuara dhe reagimi më i shpejtë shpëtuan shumë jetë.
Sot, 19 shtatori përkujtohet në nivel kombëtar përmes stërvitjeve për tërmetet që përfshijnë shkolla, biznese dhe institucione publike — duke përforcuar idenë se qëndrueshmëria kërkon gatishmëri të vazhdueshme.
Kanada: Krijimi i hapësirave për reagimin e komunitetit
Përgjatë bregdetit perëndimor të Kanadasë , qytete si Vankuveri dhe Viktoria po përgatiten për katastrofa të mundshme sizmike. I vendosur pranë Zonës së Subduksionit Cascadia, rajoni përballet me kërcënimin e tërmeteve të rralla, por shkatërruese.
Urgjenca është njohur prej vitesh. Në vitin 2019, Jeff Birchall nga Universiteti i Albertës paralajmëroi: “Deri në vitin 2050, popullsia e qyteteve të mëdha në zonat me rrezik të lartë pritet të dyfishohet.” Ai theksoi se hapësirat më të zgjuara të grumbullimit – parqet, fushat sportive, bibliotekat dhe sheshet publike – do të ishin jetësore për mbijetesën dhe rimëkëmbjen pas një katastrofe.
Në Vankuver, ky mendim është përhapur tashmë. Qyteti ka zhvilluar një rrjet “Qendrash Mbështetëse për Fatkeqësitë”, që përfshin qendra komunitare, parqe dhe madje edhe një degë të bibliotekës publike. Të shënuara me tabela të verdha, këto qendra janë projektuar për të shërbyer jo vetëm si strehimore, por edhe si pika për furnizime emergjente, ndihmë mjekësore dhe koordinim të rimëkëmbjes.
Në vend që të përqendrohet vetëm te ndërtesat, strategjia e Vankuverit forcon strukturën e qëndrueshmërisë së komunitetit. Nëse godet një shesh tokësor, hapësirat publike të gatshme për t’u transformuar në linja shpëtimi do të ndihmojnë në sigurimin që qyteti të mund të veprojë dhe të rikuperohet shpejt kur ka më shumë rëndësi.
