Sheqeri është kudo – mbi 60% e produkteve ushqimore dhe pijeve në supermarketet përmbajnë sheqer të shtuar, madje edhe në ushqime që supozohet të jenë të shëndetshme, siç janë sallatat, supat dhe granola.
Leximi i etiketave të ushqimeve mund t’ju irritojë. Coca-Cola në përmban 10 gramë sheqer. Edhe një kanaçe me supë domatesh përmban 7-8 lugë çaji sheqer, gjë që shpjegon shumë pse një banor mesatar i Amerikës së Veriut konsumon rreth 17 lugë çaji sheqer të shtuar çdo ditë.
Kjo përhapje e sheqerit është një nga ndryshimet më të mëdha në dietat moderne në mbarë botën. Ekspertët e shëndetit fajësojnë sheqerin për shqetësimet e zakonshme shëndetësore, duke përfshirë diabetin dhe sëmundjet që lidhen me obezitetin.
Mbikonsumi i sheqerit: Një substancë apo varësi sjelljeje?
Sigurisht që mund të duket sikur sheqeri është varësi. Konsumimi i tepërt i ëmbëlsirave, largimi nga shtëpia i ndjekur nga dëshira për sheqer, një ndjenjë tërheqjeje dhe lodhjeje që rikthehet sërish — të gjitha janë modele klasike sjelljeje të shoqëruara me varësinë.
Studimet e neuroshkencës tregojnë se konsumimi i tepërt kronik i sheqerit mund të ndryshojë rrugët neuronale në tru , duke përfshirë ndryshimet në sinjalizimin e dopaminës dhe ndryshimet në rrugët që lidhen me stresin.
“Këto ndryshime janë paralele me ato që vërehen në çrregullimet e përdorimit të substancave dhe mund të kontribuojnë në ciklin e dëshirës dhe konsumit të tepërt”, tha Nicole Avena, një specialiste në varësinë nga ushqimi në spitalin Mount Sinai Morningside në Nju Jork, SHBA.
Por çuditërisht, nuk është e qartë nëse sheqeri është vërtet një substancë që shkakton varësi.
Sheqeri nuk vepron drejtpërdrejt në rrugët e shpërblimit dopaminergjik të trurit në të njëjtën mënyrë siç veprojnë nikotina dhe kokaina.
Disa shkencëtarë hipotetizojnë se konsumimi i tepërt i sheqerit mund të shkaktojë varësi nga ushqimi duke rrëmbyer sistemin e shpërblimit dopaminergjik.
Të tjerë mendojnë se “vetëm shija e këndshme e ushqimeve me sheqer është përgjegjëse për varësinë, jo përmbajtja e tyre e lartë e sheqernave”, tha Octavian Vasiliu, një psikiatër në Universitetin Carol Davila në Bukuresht, Rumani.
Me fjalë të tjera, mund të mos jetë vetë sheqeri që shkakton varësi, por më tepër ndjesia shpërblyese që na jep kur e hamë. Kjo është e ndryshme nga substancat që shkaktojnë varësi të lartë, të cilat veprojnë drejtpërdrejt në qendrat e shpërblimit në tru.
Kjo është arsyeja pse konsumimi i tepërt i sheqerit, si të gjitha varësitë nga ushqimi në përgjithësi, nganjëherë konsiderohet si varësi sjelljeje, në vend të varësisë nga substancat.
Çfarë e shkakton varësinë nga sheqeri?
“[Sheqeri] ndikon në tru në mënyra që mund të çojnë në zakone të pashëndetshme, veçanërisht tek njerëzit që janë të stresuar ose kanë pasur përvoja sfiduese në fillim të jetës”, thanë Selena Bartlett dhe Kerri Gillespie, neuroshkencëtare në Universitetin e Teknologjisë në Queensland në Australi.
Bartlett dhe Gillespie në një deklaratë me email tha se ishte e rëndësishme të kuptohej pse njerëzit bien në modele të mbikonsumimit dhe varësisë nga sheqeri, sepse “konsumi i sheqerit është thellësisht i ndërthurur me rregullimin emocional”.
Është e vërtetuar mirë se stresi emocional mund ta bëjë trupin të dëshirojë ëmbëlsira — mund të jetë mënyra e trurit për të qetësuar ndjenjat depresive. Në planin afatgjatë, depresioni dhe ankthi mund të kontribuojnë në dëshirën për sheqer dhe potencialisht të çojnë në një formë varësie nga sheqeri.
“Hulumtimet gjithashtu theksojnë se stresi në jetën e hershme mund ta përgatisë trurin për të kërkuar ushqime shumë të shijshme si sheqeri”, thanë Bartlett dhe Gillespie.
I varur apo jo, sheqeri është i dëmshëm për shëndetin tuaj
Varësitë nuk janë domosdoshmërisht të këqija — varësitë janë problematike vetëm nëse gjëja që shkakton varësinë shkakton edhe dëm. Dhe konsumimi i tepërt i sheqerit afatgjatë shkakton dëm .
Provat janë jashtëzakonisht të qarta se konsumimi i tepërt i sheqerit “është jashtëzakonisht i rrezikshëm për shëndetin”, pavarësisht nëse shtohet në peshë apo jo, tha Vasiliu.
Shkencëtarët kanë ndjekur për dekada të tëra mënyrat e sakta se si konsumimi i tepërt i sheqerit ndryshon mënyrën se si funksionon trupi. Shumë sheqer – i klasifikuar si mbi gjashtë lugë çaji në ditë tek gratë, nëntë tek burrat – mund të çojë në prishjen e dhëmbëve, lodhje të vazhdueshme, diabet , obezitet , sëmundje kardiovaskulare, për të përmendur vetëm disa probleme shëndetësore.
Dietat me shumë sheqer janë të lidhura gjithashtu me kancerin, çrregullimet neurologjike dhe demencën, siç është sëmundja e Alzheimerit .
“Një studim zbuloi se njerëzit që pinin katër ose më shumë pije të gazuara në javë kishin dy herë më shumë gjasa të ndiheshin në depresion krahasuar me ata që pinin më pak se një”, thanë Gillespie dhe Bartlett.
Ka mënyra të provuara për të hequr dorë nga sheqeri, por mposhtja e varësisë kërkon një qasje shumëplanëshe .
Strategjitë e bazuara në prova përfshijnë ndërhyrje në sjellje, të tilla si terapia konjitive-sjellëse (CBT), e cila i ndihmon individët të identifikojnë dhe modifikojnë modelet e sjelljes kompulsive, duke përfshirë të ngrënit.
“Strategjitë ushqyese, të tilla si ulja graduale e sheqernave të shtuara për të shmangur simptomat e ngjashme me abstinencën, rritja e marrjes së proteinave dhe fibrave për të rregulluar nivelet e sheqerit në gjak dhe përdorimi i planifikimit të strukturuar të vakteve, gjithashtu mund të jenë efektive”, tha Avena.
Por shumë pak njerëz mund ta mposhtin varësinë nga sheqeri vetë. Sheqeri është përshkruar si “duhani i ri”.
Vasiliu tha se ishte thelbësore që qeveritë të ndërhynin dhe “të rrisnin disponueshmërinë e ushqimit të shëndetshëm dhe të ulnin publicitetin e tepërt të ushqimeve ultra të përpunuara”.
Taksat mbi sheqerin duket se janë një mënyrë efektive për t’i penguar njerëzit të blejnë ushqime dhe pije me sheqer. Një rritje prej 33% e taksave mbi pijet me sheqer në katër shtete të SHBA-së solli një rënie prej 33% në shitjet e pijeve të gazuara.
Megjithatë, njerëzit shpesh gjejnë zgjidhje alternative për taksat — në Meksikë u fut një taksë mbi sheqerin mbi pijet e gazuara, por njerëzit thjesht kaluan në lëngje frutash të cilat gjithashtu kishin një përmbajtje të lartë sheqeri, por nuk i nënshtroheshin taksës.
Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar prezantoi një taksë dy-nivelëshe mbi sheqerin në vitin 2018, e cila e ndryshonte taksën mbi ushqimet, në varësi të sasisë së sheqerit në to. Kjo bëri që prodhuesit të ulnin përmbajtjen e sheqerit në pijet e tyre të gazuara dhe konsumin e përgjithshëm.
Por ekspertët e shëndetit thonë se efektet e taksave të sheqerit do të ishin më të fuqishme nëse taksat do të ishin më të larta dhe do të mbulonin të gjitha llojet e produkteve me përmbajtje të lartë sheqeri, jo vetëm pijet e gazuara.
