Ndotja e ajrit është një kërcënim vdekjeprurës për shëndetin publik, por disa pjesë të Evropës janë në rrezik shumë më të lartë se të tjerat. Ndotja e ajrit është e lidhur me kancerin e mushkërive, sëmundjet e zemrës dhe të frymëmarrjes, goditjet në tru dhe më shumë.
Është veçanërisht e rrezikshme për njerëzit e moshuar, duke shkaktuar rreth 4% të të gjitha vdekjeve në mesin e të rriturve të moshës 65 vjeç e lart. Në vitin 2021, Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) përditësoi udhëzimet e saj për cilësinë e ajrit, duke ulur pragun e rekomanduar për përqendrimet vjetore të dioksidit të azotit dhe grimcave të imta (PM2.5) si pluhuri, tymi dhe bloza nga shkarkimi.
Këtë muaj hynë në fuqi rregulla më të rrepta të cilësisë së ajrit që synojnë ta afrojnë Bashkimin Evropian me standardet e OBSH-së deri në vitin 2030 dhe të detyrojnë shtetet anëtare të monitorojnë ndotësit si grimcat e imëta, karboni i zi dhe amoniaku.
Plani është “një nga ndërhyrjet më të mëdha të shëndetit publik për një brez,” tha për Euronews Health Mark Nieuwenhuijsen, drejtor i nismës së planifikimit urban, mjedisit dhe shëndetit të Institutit të Barcelonës për Shëndetin Global. Në përgjithësi, ekspozimi ndaj PM2.5 shkaktoi rreth 239,000 vdekje të parakohshme në Evropë në vitin 2021, ndërsa 48,000 njerëz të tjerë vdiqën si rezultat i ekspozimit ndaj dioksidit të azotit, sipas Agjencisë Evropiane të Mjedisit. Aktualisht, të gjitha vendet e BE-së raportojnë nivele të dioksidit të azotit mbi nivelet e rekomanduara nga OBSH, por disa janë goditur më shumë nga ndotja e ajrit se të tjerët.
Evropa Qendrore dhe Lindore kanë normat më të larta të vdekjeve të lidhura me PM2.5, sipas një raporti të fundit nga Komisioni Evropian dhe Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD).
“Ndarja më e madhe në Evropë që shohim është lindja dhe perëndimi dhe kjo përputhet shumë me PBB-në dhe prejardhjen socio-ekonomike të dy rajoneve”, tha Zorana Jovanovic Andersen, një profesore e epidemiologjisë mjedisore në Universitetin e Kopenhagës dhe anëtare e Shoqatës Evropiane të Frymëmarrjes.
Hulumtimi i Nieuwenhuijsen në nivel qyteti nënvizon sfidat e ndryshme me të cilat përballen pjesë të ndryshme të Evropës. Italia veriore, Polonia dhe Republika Çeke kanë parë nivele të larta të vdekshmërisë PM2.5, e cila është kryesisht e nxitur nga burimet e banimit, si djegia e qymyrit për ngrohjen e shtëpive dhe sektori bujqësor.
Ndërkohë, vdekshmëria nga NO2, e cila nxitet kryesisht nga trafiku i makinave dhe sektori industrial, ishte më e lartë në qytetet kryesore dhe kryeqytetet në Evropën Perëndimore dhe Jugore.
“Nevoja për të rregulluar ndotjen e ajrit”
Disa vende po ndërmarrin hapa për të frenuar nivelet e tyre të ndotjes, duke përfshirë Danimarkën, e cila mund të bëhet vendi i parë në botë që do të vendosë një taksë karboni për blegtorinë në vitin 2030. Direktiva e përditësuar e BE-së, ndërkohë, u jep qytetarëve me probleme shëndetësore të lidhura me ndotjen të drejtën të çojnë qeverinë e tyre në gjykatë nëse ajo nuk përputhet me rregullat e BE-së për cilësinë e ajrit.
Megjithatë, raporti nga OECD dhe Komisioni Evropian tha se ndërsa BE është në rrugën e duhur për të frenuar vdekjet e lidhura me PM2.5 me 55% deri në vitin 2030, faktorët e rrezikut mjedisor si ndotja e ajrit dhe ndryshimet klimatike janë “kërcënime në rritje për shëndetin publik. “
Kjo për shkak se shkencëtarët dinë më shumë sot për ndikimet shëndetësore të ndotjes së ajrit dhe duket se përbën një rrezik për njerëzit në nivele më të ulëta nga sa njiheshin më parë, thanë Nieuwenhuijsen dhe Andersen.
“Edhe nëse ulni në mënyrë të konsiderueshme nivelet e ndotjes së ajrit, mund të mos zvogëloni gjithmonë ndikimet në shëndet”, tha Nieuwenhuijsen.
Ndotja e ajrit mund të jetë kërcënimi kryesor për shëndetin mjedisor me të cilin përballet Evropa, por tenton të mbivendoset me faktorë të tjerë, si mungesa e hapësirave të gjelbra, ndotja nga zhurma dhe nxehtësia ekstreme, të cilat të gjitha kanë një ndikim në shëndetin e njeriut.
Duke pasur parasysh se disa nga këto sfida janë më të vështira për t’u zgjidhur, si ndryshimi i klimës, Andersen tha se ekziston një rast më i fortë për kufizimin e ndotjes së ajrit në emër të mbrojtjes së shëndetit.
“Ne kemi reduktuar ndotjen e ajrit dhe ne e dimë se si ta bëjmë këtë dhe shumë vende po udhëheqin. Ka sfida të reja që vijnë, kështu që ne duhet të rregullojmë ndotjen e ajrit, problemin e vjetër”, tha Andersen.
